گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که گسترده‌تر شدن مشکلات اقتصادی مردم طی یک دهه گذشته، به کاهش شدید یا حتی حذف کامل تفریح و مسافرت نزد بیش از سه‌چهارم جمعیت ایران منجر شده و هزینه تفریح دهک دهم نیز به ۴۰ برابر هزینه مسافرت و تفریح دهک اول رسیده است.

بر اساس این گزارش، سهم هزینه‌های مربوط به تفریح و سفر در ایران از ۰.۷۱ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۰.۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده؛ این در حالی است که در فاصله سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ نیز بنا بر آمارهای رسمی و گزارش بانک مرکزی، فاصله میانگین درآمد افراد با خط فقر و همچنین فاصله درصد افزایش حقوق کارگران و کارمندان با نرخ تورم، به طرز چشمگیری بیشتر شده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد: «متوسط هزینه‌‌های غیرخوراکی یک خانوار ایرانی‌ شهری از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۹ روند صعودی طی کرده، اما شتاب رشد هزینه‌های فراغتی شامل تفریح و سرگرمی، هتل، مسافرخانه و مسافرت‌های گروهی کمتر بوده است. به عبارتی، نسبت هزینه‌های فراغتی به هزینه‌های غیرخوراکی سالیانه خانوارها با کاهش روبرو شده و نرخ سبد فراغتی خانوار تغییری معنادار یافته است. هزینه‌های فراغت با توجه به مشکلات اقتصادی و تغییر اولویت‌بندی‌های موجود در سبد خانوار، جزو گزینه‌هایی است که با تشدید چالش‌های اقتصادی، زودتر از دیگر موارد کاهش پیدا می‌‌کند.»

این در حالی است که بانک‌ مرکزی جمهوری اسلامی نیز روز یکم اردیبهشت‌ با انتشار جدول محاسبه تادیه بدهی و مهریه، نرخ تورم سال ۱۴۰۲ را ۵۲.۳ درصد اعلام کرد که نشان می‌دهد بالاترین نرخ تورم سالانه ایران از ۸۰ سال قبل و زمان اشغال ایران به دست متفقین تاکنون، در سال گذشته ثبت شده است. با این حال میزان افزایش حقوق کارگران، کارمندان و بازنشستگان در سال ۱۴۰۳ تنها بین ۲۰ تا ۳۵ درصد تعیین شده است.

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه‌ای خانوار‌ها «می‌تواند برای مراکز جاذبه گردشگری، تبعات اقتصادی و برای خانوار‌ها و جامعه، تبعات اجتماعی و روانی» داشته باشد؛ زیرا «خانوار‌ها به همان میزان که هزینه‌های سفر را کاهش می‌دهند، سهمی قابل‌توجه از نشاطشان را نیز از دست خواهند داد».

بر اساس این گزارش، به دلیل افزایش قیمت‌های بلیت هواپیما نسبت به درآمد خانوارها در ایران، خصوصا در سال ۱۴۰۲، بسیاری از اقشار از حمل‌ونقل هوایی بی‌بهره بوده‌اند. در سال ۱۴۰۱ هم تعداد ناوگان هوایی ثبت‌شده ۳۴۴ فروند بوده که به گفته رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، فقط حدود ۱۷۳ فروند عملیاتی‌اند. در سال ۱۴۰۰ نیز از مجموع حدودا ۲۶ میلیون و ۳۸۴ هزار خانوار ایرانی، ۲۲۱ هزار و ۷۸۸ خانواده به سفر رفته‌اند و صرفا ۲۴ درصد خانوار‌های فاقد خودرو شخصی فرصت سفر یافته‌اند. بنابراین ۷۶ درصد خانوار‌های فاقد خودرو شخصی‌، از سفر نیز محروم بوده‌اند.

بر این مبنا به نظر می‌رسد در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از جمعیت ایران به دلیل مشکلات اقتصادی امکان مسافرت رفتن ندارند، زیرا نزدیک به ۵۰ درصد خانوار‌های ایرانی فاقد خودرو شخصی‌اند و حدود ۲۴ میلیون دستگاه خودرو در اختیار ۲۷ میلیون خانوار قرار دارد. این وضعیت، موید نابرابری در توزیع خودرو میان دهک‌های مختلف جامعه و اثرپذیری شاخص دسترس‌پذیری گردشگری از دسترس‌پذیری خودرو شخصی است.

تنها ۱۸ درصد مستاجران می‌توانند سفر کنند

در این گزارش همچنین آمده است که با تقسیم‌بندی محل زندگی افراد به سه دسته شخصی، استیجاری و سایر (سازمانی)، ۸۲ درصد سفر‌ها را خانوار‌هایی با محل سکونت شخصی یا سازمانی انجام داده‌اند و تنها ۱۸ درصد از مسافران افراد مستاجر بوده‌اند. بنابراین مالکیت محل سکونت به عنوان یکی از شاخص‌های تمکن مالی خانوار نیز سهمش را در دسترس‌پذیری خانوار‌ها به گردشگری داخلی نشان می‌دهد و در حالی‌ که گردشگری حق تمام اقشار جامعه است، شواهد آشکار می‌کند که دسترس‌پذیری آن برای اقشار کم‌برخوردار سال به سال کمتر می‌شود و مجموع اقامت در هتل‌ها نیز در تعطیلات نوروز سال ۱۴۰۲، نسبت به نوروز سال ۱۴۰۱ با کاهش ۱۳ درصدی مواجه بوده است.»

بر اساس گزارش هزینه و درآمد خانوار کل کشور در مرکز ملی آمار ایران، در سال ۱۴۰۲ هزینه تمام‌شده یا بهای تولید و ارائه خدمات تامین مکان و غذا در یک سال منتهی به بهار سال ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۱۱۳.۱ درصد رشد داشته است. این میزان رشد قیمت تمام‌شده بخش خدمات بر قیمت مصرف‌کننده خدمات از جمله بالا رفتن هزینه‌های سفر اثر مستقیم دارد و عملا باعث شده است بسیاری از خانوار‌های دهک‌های پایین جامعه از رفتن به سفر محروم شوند.

 ۶۵ درصد سفرها به مقصد منزل دوستان و آشنایان

بررسی سفر‌های سال ۱۴۰۰ با اقامت شبانه نیز نشان می‌دهد که ۶۵ درصد از سفر‌ها با نیت دیدار با دوستان و آشنایان انجام شده و بابت اقامت در هتل‌ها و مراکز اقامتی هزینه‌ای پرداخت نشده است. مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد: «چون سفر به بخشی از سبک نوین زندگی ایرانیان تبدیل شده، شرایط اقتصادی و رکود تورمی حاکم بر جامعه، بیشتر از آنکه اصل سفر را دستخوش تغییر کند، ساختار سفر را تحت تاثیر قرار داده است. یعنی سفر‌های داخلی را به سفر‌های درون‌استانی با دوره اقامت کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر تبدیل کرده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود به دلیل ناترازی ارز‌های بین‌المللی در برابر ریال، بخشی از سفر‌های برون‌مرزی ایرانیان هم به سفر‌های داخلی تبدیل شود و این ملاحظه می‌تواند سهم سفر‌های داخلی را افزایش دهد.»