با اینکه مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان ادعا کرده بودند گودبرداری‌های عمرانی در حریم مسجد عتیق اصفهان به اشیا و بقایای تاریخی موجود در این محوطه آسیبی وارد نمی‌کند، با شروع احداث خط ۲ مترو اصفهان، گزارش‌های محلی حاکی از افزایش خریدوفروش عتیقه و اشیای باستانی در این شهر است.

بر مبنای این گزارش‌ها، در جریان گودبرداری‌های گذر کمر زرین و ایستگاه مترو امام علی در حریم مسجد عتیق اصفهان، شمار قابل‌توجهی اشیای باستانی کشف شده است که در ادبیات عمومی با عناوینی چون «عتیقه» و «زیرخاکی» شناخته می‌شوند.

برخی از این اشیای تاریخی در جریان عملیات عمرانی و برخی در حفاری‌های غیرمجاز کشف شده‌اند.

سامان سوتیجی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر افزایش آمار حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی و باستانی اصفهان را تایید کرد و گفت برخی افراد به صورت «باندی» این کار را انجام می‌دهند. به گفته این باستان‌شناس، حفاری‌های غیرمجاز علاوه بر تاراج اشیای ارزشمند تاریخی به تخریب لایه‌ فرهنگی محوطه‌ها نیز منجر می‌شود.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی در ادامه افزود که از حفاری‌های غیرمجاز در اصفهان و اشیای ارزشمند کشف‌شده در این حفاری‌ها آمار دقیقی وجود ندارد اما این مسئله‌ای قابل‌تامل است که درصدی از مردم اصفهان به شغل تجارت زیرخاکی روی آورده‌اند.

سوتیجی با بیان اینکه اداره‌کل میراث فرهنگی اصفهان از ارائه آمار آثار کشف‌شده و حفاری‌های غیرمجاز در عملیات عمرانی مترو اصفهان خودداری می‌کند، گفت: «معلوم نیست آثاری که کشف شده‌اند، کجا نگهداری می‌شوند.»

به گفته این کارشناس، پدیده خریدوفروش زیرخاکی در شهرهای مانند اصفهان آنقدر گسترش یافته که برخی افراد به ساخت اشیای جعلی و قلابی روی آورده‌اند تا آن‌ها را عتیقه اصل جا بزنند و به قیمت گزاف بفروشند.

خریدوفروش اشیای تاریخی یا همان آثار زیرخاکی طی سال‌های اخیر و با سرعت یافتن عملیات عمرانی مترو اصفهان افزایش یافت. در جریان گودبرداری‌های خط ۲ مترو اصفهان، برخی آثار و بقایای تاریخی کشف شدند که پیشینه آن‌ها به دوران باستان می‌رسید. پس از آن بود که کارشناسان میراث فرهنگی درباره عبور قطار شهری اصفهان از حریم مسجد عتیق ابراز نگرانی کردند و هشدار دادند که گودبرداری‌های عمرانی بقایای تاریخی را جابه‌جا و نابود می‌کند؛ اما اداره کل میراث فرهنگی اصفهان مدعی شد که اشیای یافت‌شده در حفاری‌ها مربوط به دوره متاخر یعنی قاجار و پهلوی بودند و ارزش تاریخی نداشتند.

در پاسخ به این ادعا، علیرضا جعفری زند، باستان‌شناس اصفهانی، افشا کرد که کاوش‌های میراث فرهنگی به منطقه دایره‌ای‌شکل وسط میدان محدود بوده و از آنجا که میدان عتیق و زیرگذر عبدالرزاق بسیار وسیع است، نمی‌توان به‌سرعت و به‌راحتی به این نتیجه رسید که آثار موجود محدود به معماری غیرارزشمند دوره قاجار و پهلوی است.

این باستان‌شناس با تاکید بر اینکه اشیای به دست آمده در این محوطه از دوره‌های اشکانی و ساسانی بودند، هشدار داد اطراف مسجد عتیق که هسته اولیه شکل‌گیری اصفهان را تشکیل می‌دهد، منطقه خطر است و باید قبل از هرگونه عملیات عمرانی، کاوش‌های باستانی در این منطقه انجام شود.

با وجود هشدارهای پیاپی کارشناسان، شهرداری اصفهان با همکاری میراث فرهنگی، عملیات عمرانی مترو را ادامه داد، چاله‌ها کنده شدند، خاک زیرورو شد و حالا کار به جایی رسیده است که شواهد نشان می‌دهد بقایای تاریخی بیرون‌آمده از دل خاک با قیمت‌های نجومی میان سوداگران دست‌به‌دست می‌شوند.

مرور سایت‌های اینترنتی و برخی پلتفرم‌ها مانند دیوار هم نشان می‌دهد که برخی افراد آثاری را که در حفاری‌ها کشف شده‌اند، بدون هیچ نگرانی و با قیمت‌های عجیب برای فروش گذاشته‌اند.

روز چهارشنبه، حشمت‌الله ملکی، فرمانده یگان انتظامی و حفاظتی فراجا، از کشف تعدادی سکه‌ مربوط به دوران اشکانیان از مسافری در ایستگاه قطار اندیمشک خبر داد و گفت که ماموران حین کنترل چمدان‌ها به بار همراه متهم مظنون شدند و پس از بازرسی، ۷۳ سکه قدیمی و باستانی در کیف او کشف و ضبط کردند. به گزارش خبرگزاری ایسنا، ارزش ریالی این سکه‌ها حدود دو میلیارد ریال براورد شده است.

این تنها یکی از گزارش‌های مربوط به کشف و خریدوفروش اشیای عتیقه و تاریخی در ایران است. مسئولان میراث فرهنگی اذعان کرده‌اند که حفاری‌های غیرمجاز در رتبه اول جرائم مربوط به این وزارتخانه قرار دارند.