کرملین قصد دارد روند اجرایی کردن نقشه‌راهی را که حدود یک سال پیش با هدف بازگرداندن روابط سوریه و ترکیه به وضعیت قبل از درگیری‌های داخلی سوریه آغاز کرده بود، احیا کند. در پی تلاش‌های مسکو در این راستا اخیرا نشستی در یکی از پایگاه‌های نظامی روسیه مشرف به دریای مدیترانه میان طرف‌های ذی‌نفع برگزار شد.

به گفته منابع آگاه، تلاش‌های مقام‌های ترکیه و سوریه دو کشور را به سمت دستیابی به توافقی سوق می‌دهد که هدف از آن تسریع روند گفت‌وگوها برای احیای روابط دمشق و آنکارا و بازگرداندن آن به وضعیت قبل از جنگ در سوریه است.

پس از شکست مذاکرات سال گذشته، اخیرا رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که گفت‌وگو میان سوریه و ترکیه برای عادی‌سازی روابط با هدایت روسیه در «پایگاه حمیمیم» در حومه لاذقیه در غرب سوریه از سرگرفته شده است. در مذاکرات مزبور که می‌توان آن را نخستین نشست امنیتی میان دو کشور دانست که در سوریه برگزار می‌شود، در مورد آخرین تحولات در استان ادلب در شمال غرب سوریه که بخش وسیعی از آن در کنترل گروه‌های افراطی به رهبری «هیئت تحریم شام»، تحت حمایت ترکیه است، بحث و تبادل نظر شد.

تلاش برای کاهش تنش‌ و ناسازگاری میان دو کشور

پس از دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، با هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در مسکو، تلاش‌های روسیه برای عادی‌سازی روابط میان ترکیه و سوریه زمینه را برای برگزاری این نشست فراهم کرد و هیئت‌های دمشق و آنکارا در ۱۱ ژوئن به میز مذاکره بازگشتند.

فراس رضوان اوغلو، پژوهشگر سیاسی ترکیه، در مصاحبه‌ای با ایندیپندنت عربی گفت: «مسکو هرازچندگاهی به دنبال احیای روابط آنکارا و دمشق است. اما نشست اخیر میان هیئت‌های سوریه و ترکیه که می‌توان آن را یک نقشه راه توصیف کرد، جدی‌ترین گامی است که در راستای زدودن اختلاف‌ها و نزدیکی میان دو کشور برداشته می‌شود.»

او افزود: «با توجه به گستردگی دامنه اختلاف‌ها میان سوریه و ترکیه، عادی‌سازی روابط میان دو کشور به زمان طولانی نیاز دارد تا زمینه برای دستیابی به توافق و راه‌حلی فراهم شود که خواسته‌های دو طرف را براورده کند. روسیه در حالی به دنبال هموار کردن مسیر مذاکرات میان دمشق و آنکارا است که آمریکا بازیگر مهم و رقیب روسیه در منطقه محسوب می‌شود و ترکیه به‌رغم حمایت از برخی از گروه‌های مسلح در سوریه و حضور نظامی در مرزهای سوریه، بازیگر مهمی تلقی نمی‌شود.»

به گفته فراس، طبیعی است که آنکارا به تحولات مناطق مجاور مرزهایش که کنترل آن را اداره خودمختار کردستان و نیروهای دموکراتیک سوریه در دست دارند، علاقه‌مند باشد. از طرفی ممکن است مطرح شدن مسئله برگزاری انتخابات در این منطقه مسکو را برآن داشته باشد تا آنکارا را به عادی‌سازی روابط با دمشق تشویق کند.

شرط عقب‌نشینی نیروهای ترکیه از شمال سوریه

در همین حال اطلاعات حاکی از برگزاری نشست موردانتظار در بغداد، پایتخت عراق، است. این نشست به دنبال سلسله‌ مذاکرات طولانی برگزار می‌شود که با دخالت کرملین بین رهبران عالی‌رتبه نظامی، امنیتی و اطلاعاتی هر دو کشور شکل گرفت و با دیدار دیپلماتیک وزرای خارجه روسیه، جمهوری اسلامی ایران، سوریه و ترکیه به اوج رسید. مذاکرات و دیدارها در مسکو از دسامبر ۲۰۲۲ تا ۱۰ مه ۲۰۲۳ ادامه داشت و در آن‌ها مسائل راهبردی مهمی از جمله مبارزه با تروریسم و سازمان‌های جدایی‌طلب بررسی شد. هرچند اصرار سوریه بر لزوم عقب‌نشینی ارتش ترکیه از مناطقی در شمال سوریه که نیروهای ترکیه به بهانه ایجاد منطقه امن تا عمق ۳۰ کیلومتری جلو آمده‌اند، به‌عنوان پرونده حل‌نشده و بحث‌برانگیز باقی ماند و حتی پیشرفت در سایر زمینه‌ها را نیز با بن‌بست روبرو کرد.

آنکارا بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ با سه حمله پیاپی «شاخه زیتون»، «چشمه صلح» و «سپر فرات» به شمال سوریه، مناطقی واقع در مرز سوریه را که اکثر ساکنان آن‌ها کرد‌های سوریه بودند، تصرف و بعد این مناطق را به گروه‌های مسلح وفادار به ترکیه و مخالف رژیم سوریه واگذار کرد. به همین دلیل، دمشق عقب‌نشینی نیروهای ترکیه از شمال سوریه را پیش‌شرطی برای آغاز هرگونه مذاکره و گفت‌وگو با آنکارا می‌داند.

عراق به دلیل همسایگی با ترکیه و سوریه، تصمیم گرفته است در تلاش‌هایی که با هدف تنش‌زدایی بین ترکیه و سوریه و عادی‌سازی روابط میان دو جانب جریان دارد، نقش ایفا کند. از این رو، در آینده میزبان دیدارهای غیرمنتظره‌ای میان هیئت‌های سوریه و ترکیه خواهد بود. تردیدی نیست که سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به عراق در ۲۲ آوریل و دیدار او با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، بغداد را به میانجی‌گری میان آنکارا و دمشق تشویق کرد و باعث شد دولت عراق در این راستا تلاش‌های ویژه‌ای را آغاز کند.

سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به عراق به انعقاد توافقنامه‌های متعدد و دوجانبه در زمینه‌های انرژی، آب، امنیت و حل‌وفصل بسیاری از مسائل پیچیده از جمله چگونگی برخورد با حزب کارگران کردستان که آنکارا آن را یک سازمان تروریستی می‌داند، انجامید.

به باور ناظران روسی، سیاست مسکو درباره راه‌حل بحران شمال سوریه با هدف حفظ ثبات در منطقه، به‌ویژه با توجه به حضور نیروهای آمریکایی که مسکو آن را عامل اصلی تحریک جنبش‌های جدایی‌طلب می‌داند، همچنان به روال سابق باقی بماند. آندری آنتیکوف، کارشناس روس در امور خاورمیانه، با اشاره به لزوم سوق دادن کردها به سمت گفت‌وگو با دولت بشار اسد و واگذاری مناطق تحت کنترل آن‌ها به دولت سوریه، گفت: «روسیه در تلاش برای کاهش پیامدهای منفی حضور آمریکا در منطقه است.»

یک سال قبل از ارائه نقشه راه روسیه، آنتیکوف انتظار داشت برای پایان دادن به اداره خودمختار شمال و شرق سوریه و عقب‌نشینی ترکیه از قلمرو سوریه، طرح سه‌جانبه‌ مشترکی ارائه شود که روسیه، ترکیه و سوریه در آن نقش ایفا کنند.

در حالی که تلاش‌ها برای تسریع روند مذاکرات و تشویق ترکیه و سوریه به عادی‌سازی روابط میان دو کشور جریان دارد، آنکارا با اشاره به خطر تداوم حضور گروه‌های جدایی‌طلب کرد که آن‌ها را تهدیدی برای امنیت ملی‌ خود تلقی می‌کند، بر لزوم برچیدن بساط این گروه‌ها تاکید کرد و خواستار ایجاد خط دفاعی جدیدی در نوار مرز است.

دیده‌بان حقوق بشر سوریه در ۱۴ ژوئن، از حفر صدها سنگر در اطراف ۲۰ شهر و روستا و آمادگی برای مواجهه با هرگونه تشدید تنش نظامی در شمال سوریه خبر داد.

هرچند پس از توافق ترکیه و سوریه برای نشستن بر سر میز مذاکره و آمادگی برای حل بحران شمال سوریه، توجه‌ همگان به نشست آتی در بغداد، معطوف شده است، عبور از این معضل دشوار کار آسانی نیست؛ به‌ویژه با توجه به تشدید تهدید داعش در صحرای سوریه، معطوف شدن توجه نیروهای آمریکایی به احتمال درگیری در بلندی‌های جولان و احتمال حمله شبه‌نظامیان تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران به پایگاه‌های آمریکایی در شرق سوریه. بنابراین، وضعیت فراهم‌شده می‌تواند فرصت مناسبی برای عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه به سبک روسیه باشد.

برگرفته از ایندیپندنت عربی