فعالان میراث فرهنگی هشدار داده‌اند که ساختمان تاریخی گمرک بندر دیر در استان بوشهر به دلیل بی‌اعتنایی مسئولان دولتی با خطر جدی تخریب مواجه است.

ساختمان گمرک بندر دیر حدود ۱۰۰ سال قدمت دارد و در فهرست بناهای ملی ایران ثبت شده است. گزارش‌های میدانی آشکار می‌کند که در حال حاضر بخش‌های زیادی از دیوارهای بنا در نبود محافظت و نگهداری اصولی فروریخته یا تخریب شده‌اند و این ساختمان تاریخی در محاصره نخاله‌ها قرار دارد.

محمد فخرایی‌مطلق، کنشگر میراث فرهنگی، ضمن ابراز نگرانی از سرنوشت این اثر تاریخی، به روزنامه جهان‌ صنعت گفت که این ساختمان به رسیدگی نیاز دارد.

این فعال میراث فرهنگی با اشاره به فروریختن بخش‌هایی از دیوارهای ساختمان گمرک بندر دیر افزود که این وضعیت به منظر این اثر تاریخی و فضای شهری پیرامون آن آسیب جدی وارد کرده‌ است.

او با تاکید بر اینکه دیوارها و ستون‌ها به استحکام‌بخشی و ایمن‌سازی نیاز دارد، گفت که برای نجات این ساختمان تاریخی نمی‌توان به مرمت سطحی اکتفا کرد.

به گفته فخرایی‌مطلق، بخش‌های جنوبی، شرقی و غربی ساختمان گمرک با خطر ریزش مواجه‌اند، با این حال، خطر ریزش بخش‌ جنوبی را بیشتر تهدید می‌کند. به همین دلیل مسئله در این بخش‌ها از ترمیم عبور کرده است و به استحکام‌بخشی نیاز جدی وجود دارد.

فعالان میراث فرهنگی تاکید کرده‌اند که در صورت مرمت اصولی، احیا و محافظت ساختمان گمرک بندر دیر، این اثر تاریخی می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل شود و حتی ظرفیت آن را دارد که به یک مرکز فرهنگی یا موزه مردم‌شناسی تبدیل شود. با این حال، به‌ نظر می‌رسد که قیمت بالای زمین ساختمان و صرفه اقتصادی تخریب و نوسازی آن بر جاذبه‌ها و ارزش فرهنگی و تاریخی این اثر می‌چربد و به همین دلیل مسئولان میراث فرهنگی به رسیدگی به این اثر تاریخی تمایلی ندارند. حال‌ آنکه ساختمان گمرک بندر دیر علاوه بر ارزش تاریخی، معماری منحصر‌به‌فرد هم دارد.

استفاده از سنگ‌های مرجانی، چوب‌های سنتی چندل در کنار الهام از معماری مدرن و چشم‌انداز منتهی به دریا جلوه خاصی به این بنای تاریخی بخشیده است.

با وجود این شاخصه‌های تاریخی، معماری و منظری ویژه، این سازه به یادگارمانده از دوران قاجار به دلیل بلاتکلیفی وضعیت مالکیت آن، به حال خود رها شده و بروز حوادث طبیعی و بی‌توجهی، آسیب‌های جدی به آن وارد آورده است.

این ساختمان تاریخی را بلژیکی‌ها حدود ۱۰۰ سال قبل در بندر دیر ساختند. بر مبنای گزارش میراث فرهنگی، آن‌ها نخستین کسانی بودند که تیرآهن وارد بوشهر کردند و با استفاده از آن ساختمان گمرک بندر دیر را ساختند. بلژیکی‌ها در عین حال با هدف حفظ معماری سنتی منطقه در بخش‌های از ساختمان از چوب چندل استفاده کردند. این بنا اکنون در مالکیت سازمان گمرک است.

ابراز نگرانی فعالان میراث فرهنگی درباره سرنوشت این اثر تاریخی از سال‌های قبل آغاز شد. مسئولان میراث فرهنگی از مرمت و نگهداری ساختمان تاریخی گمرک به بهانه اینکه این اثر تاریخی در مالکیت سازمان دیگری است، خودداری می‌کنند و مسئولان گمرک نیز مدعی‌اند که شهرداری و میراث فرهنگی باید طرح و نقشه مرمت ساختمان گمرک بندر دیر را آماده کنند.

حدود دو سال پیش، رئیس وقت گمرک بندر دیر با اذعان بر اینکه ساختمان گمرک شناسنامه شهرستان دیر است، گفت که برای جلوگیری از تخریب بیشتر آن و اتفاق‌های احتمالی باید هرچه زودتر مرمت و تعمیر شود.

در همان زمان نیز شهردار وقت بندر دیر  توپ را در زمین گمرک انداخت و گفت که طرح و نقشه بازسازی این ساختمان از طرف شهرداری آماده شده اما پس از این مکاتبات، هنوز برای انتخاب سرمایه‌گذار تعمیر و مرمت آن مجوز لازم صادر نشده است.

نصرالله ابراهیمی، رئیس میراث فرهنگی بوشهر، نیز مسئولیت مرمت این اثر تاریخی را به گمرک محول کرد و مدعی شد: «قرار نیست میراث فرهنگی هر بنای تاریخی را که ثبت ملی شده و در مالکیت دستگاه اجرایی دیگری است، مرمت کند.»

ساختمان تاریخی گمرک بندر دیر در بافت قدیمی این شهر واقع است که در فاصله ۲۰۰ کیلومتری جنوب بوشهر و در ساحل خلیج‌ فارس قرار دارد.