داده‌های گزارشی تحقیقی در خبرگزاری رویترز آشکار می‌کند که از هنگام بسته شدن خط لوله صادرات رسمی نفت، قاچاق نفت عراق از اقلیم کردستان به مقاصدی در ایران و ترکیه افزایش یافته است.

بر مبنای این گزارش، روزانه صدها تانکر نفتی از نزدیکی اربیل، مرکز اقلیم کردستان، با عبور از پیچ‌‌وخم‌های مناطق کوهستانی عراق راهی شمال و شرق می‌شوند که ردی از آن‌ها در گذرگاه‌های مرزی ثبت نمی‌شود.

این تانکرها که ماموریتشان اجرای عملیات بزرگ انتقال نفت از منطقه نیمه‌مختار کردستان به ایران و ترکیه است، در مبادلات نفتی نقش مهمی ایفا می‌کنند و درآمدی حدود ۲۰۰ میلیون دلار در ماه به ارمغان می‌آورند. این درآمد ۲۰۰ میلیون دلاری هم نه به خزانه اقلیم کردستان که به جیب سیاستمداران دو حزب کردی اصلی در اقلیم یعنی حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان سرازیر می‌شود. 

گزارش رویتر بر اساس گفت‌وگو با بیش از ۲۰ تن از مهندسان صنایع نفتی، بازرگانان و مقام‌های دولتی، سیاستمداران، دیپلمات‌ها و منابعی از صنعت نفت در عراق و اقلیم کردستان تهیه شده است. همگی این افراد، تصویری از یک تجارت پررونق را ترسیم کرده‌اند که در آن، بیش از هزار نفتکش روزانه دست‌کم ۲۰۰ هزار بشکه نفت ارزان‌قیمت را به ایران و تا حدودی هم به ترکیه می‌برند.

مقام‌های عراقی به رویترز گفتند که این مقیاس صادرات غیررسمی که قبلا در گزارش‌ها نیامده بود، از دلایل ناموفق بودن عراق در پایبند ماندن به توافق اوپک در خصوص کاهش تولید است.

مقام‌های جمهوری اسلامی و ترکیه به درخواست رویترز برای پاسخگویی درباره قاچاق نفت از اقلیم کردستان به این کشورها پاسخ ندادند اما عاصم جهاد، سخنگوی وزارت نفت عراق، گفت که تجارت اقلیم کردستان موردتایید این کشور نیست و عراق تنها از مبادی رسمی نفت می‌فروشد.

این مقام دولتی عراق در عین حال تایید کرد که از میزان قاچاق نفت به ایران و ترکیه آمار دقیقی در دست نیست.

اقلیم کردستان تا سال گذشته بیشتر نفت خامش را از طریق خط لوله رسمی عراق به ترکیه صادر می‌کرد. این خط لوله از شهر نفتی کرکوک به بندر جیهان در ترکیه می‌رسید اما با رای دادگاه بین‌المللی به نفع دولت عراق در ماه مارس ۲۰۲۳، این صادرات به میزان ۴۵۰ هزار بشکه در روز متوقف شد.

دولت فدرال عراق که ادعا می‌کرد تنها طرف مجاز به فروش نفت عراق است، از دادگاه بین‌المللی، توقف صادرات نفت از اقلیم کردستان را خواستار شد و استدلال کرد که ترکیه این صادرات را با دولت مستقر در اقلیم کردستان و بدون رضایت این کشور ترتیب داده است.

پس از مسدود شدن خط لوله انتقال نفت از کردستان به ترکیه، مقام‌های محلی تجارت غیررسمی از طریق کشورهای همسایه آغاز کردند و این تجارت پس از متوقف شدن مذاکرات برای بازگشایی خط لوله سرعت یافت.

منابع خبری رویترز در اقلیم کردستان به این رسانه اطلاع داده‌اند که درآمدهای حاصل از قاچاق نفت به ایران و ترکیه هیچ‌جا ثبت نشده، حال‌ آنکه خزانه اقلیم برای پرداخت حقوق کارمندان خالی و با مشکل مواجه است.

علی هما صالح، نماینده‌ای که تا قبل از انحلال پارلمان کردستان، رئیس کمیته نفت بود، این موضوع را تایید کرد و  گفت: «هیچ اثری از درآمدهای نفتی وجود ندارد.»

هیوا محمد، یکی از مقام‌های ارشد اتحادیه میهنی کردستان، یکی از دو حزب حاکم کردستان، نیز گفت که نفت عراق با اطلاع دولت‌های منطقه و فدرال از گذرگاه‌های مرزی عبور می‌کند.

به گفته یک مقام آمریکایی، قاچاق نفت عراق به ایران می‌تواند پیامدهایی برای این کشور داشته باشد؛ زیرا شائبه دور زدن تحریم‌های واشینگتن علیه جمهوری اسلامی را ایجاد می‌کند.

جیم کرین، از موسسه بیکر دانشگاه رایس، نیز گفت که اوپک در مورد قاچاق نفت صبر کمتری دارد اما اعمال رفتار تنبیهی در قبال دولت فدرال عراق هم بعید به‌ نظر می‌رسد؛ زیرا همه می‌دانند که دولت اقلیم کردستان از کنترل بغداد خارج است.

وزارت خزانه‌داری آمریکا از اظهارنظر دراین‌باره خودداری کرد اما یک مقام آمریکایی گفت که واشینگتن در حال بررسی تجارت نفت برای ارزیابی پایبندی به تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران است.

یک مقام وزارت خارجه آمریکا نیز گفت: «تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پابرجا است و ما با شرکایمان در مورد مسائل اجرای تحریم‌ها به طور منظم تعامل داریم، اما جزئیات آن را بیان نمی‌کنیم.»

به گفته یک مقام ارشد در وزارت منابع طبیعی کردستان، تولید نفت در این منطقه ۳۷۵ هزار بشکه در روز است که ۲۰۰ هزار بشکه از آن به ایران و ترکیه حمل و مابقی در داخل پالایش می‌شود.

این مقام مسئول نیز تایید کرد: «هیچ‌کس نمی‌داند بر سر درآمدهای حاصل از ۲۰۰ هزار بشکه قاچاق به خارج از کشور یا فروش مشتقات نفتی به پالایشگاه‌های منطقه چه می‌آید.»

مقام‌های سیاسی و صنعتی گفته‌اند شرکت‌های نفتی خارجی در اقلیم کردستان هر بشکه نفت را به نصف قیمت جهانی، یعنی بین ۳۰ تا ۴۰ دلار به خریداران داخلی می‌فروشند.

بیشتر منابع رویترز تایید کرده‌اند که نفت ارسالی به ایران از طریق گذرگاه‌های رسمی از جمله مرز حاجی‌ عمران از اقلیم کردستان خارج و سپس برای بارگیری در کشتی‌ها به سمت بندر عباس و بندر خمینی در خلیج فارس راهی می‌شود.

رویترز اذعان کرد که نتوانسته متوجه شود جمهوری اسلامی که به دلیل تحریم‌ها برای فروش نفت خودش نیز با مشکل مواجه است، از همکاری با اقلیم کردستان برای قاچاق نفت چه بهره‌ای می‌برد. با این حال محمد، عضو اتحادیه میهنی کردستان، می‌گوید که این محموله‌ها برای تولید بنزین به ایران فرستاده می‌شوند.