طالبان با وجود سه سال تلاش ناکام برای پس‌ گرفتن هلی‌کوپترها و هواپیماهای نظامی ارتش دولت پیشین افغانستان که خلبان‌های ارتش در روز سقوط دولت پیشین افغانستان از کابل به ازبکستان و تاجیکستان منتقل کردند، همچنان بر تصاحب این هلی‌کوپترها و هواپیماها پافشاری می‌کنند.

پانزدهم اوت ۲۰۲۱، ساعتی پس از فرار اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، از کابل به امارات متحده عربی، خلبان‌های ارتش افغانستان و شماری از اعضای خانواده‌شان با هلی‌کوپترها و هواپیماهای ارتش به سمت ازبکستان و تاجیکستان پرواز کردند و ۲۲ هواپیما و ۲۴ هلی‌کوپتر را به ازبکستان و ۱۸ هلی‌کوپتر را به تاجیکستان بردند. این خلبان‌ها و خانواده‌ آنان پس از مدتی اقامت در این دو کشور، از طریق سفارت آمریکا در دوشنبه و تاشکند، به آمریکا منتقل شدند. 

رژیم طالبان پس از تشکیل کابینه بارها از دولت‌های تاجیکستان و ازبکستان درخواست کرد این هلی‌کوپترها و هواپیماها را به این گروه تحویل دهند، اما مقام‌های این دو کشور ضمن خودداری از این کار، در مورد سرنوشت هلی‌کوپترها و هواپیماهای رهاشده در این دو کشور با آمریکا وارد گفت‌وگو شدند.

رسانه ازبکستانی کون‌اوز به نقل از جانات هنیک، سفیر ایالات متحده آمریکا در ازبکستان، گزارش داد که توافق درباره هلی‌کوپترها و هواپیماهای ارتش دولت پیشین افغانستان با ازبکستان نهایی شده است و همه آن‌ها در این کشور می‌مانند.

جانان هنیک تصریح کرد: «افغان‌ها هیچ‌وقت مالک این هواپیماها نبودند، این‌ها متعلق به ایالات متحده‌اند و ارتش افغانستان تنها از آن‌ها استفاده می‌کرد.»

وزارت دفاع طالبان روز سه‌شنبه در اطلاعیه‌ای، درباره پیامدهای «معامله» دولت ازبکستان با ایالات متحده آمریکا سر هلی‌کوپترها و جنگنده‌های دولت سابق افغانستان هشدار داد و اعلام کرد: «ایالات متحده آمریکا حق ندارد اموال مردم افغانستان را مصادره یا اهدا کند.»

این وزارتخانه از دولت ازبکستان خواست با در نظر گرفتن اصل «حسن همجواری»، تصمیمی «عاقلانه» بگیرد و هلی‌کوپترها و هواپیماهای ارتش پیشین افغانستان را به این گروه تحویل دهد. 

مقام‌های ازبکستان که اخیرا روابط نزدیکی با طالبان برقرار کرده‌اند، هنوز به صورت رسمی در مورد موضع‌گیری وزارت دفاع طالبان اظهارنظر نکرده‌اند. نخست‌وزیر ازبکستان هفته گذشته در سفر به کابل، با رهبران طالبان دیدار کرد و دو طرف چندین تفاهمنامه در بخش‌های تجارت و همکاری‌های اقتصادی امضا کردند.

پیش از این نیز ملا محمد یعقوب، وزیر دفاع طالبان، نیز با لحنی هشدارگونه از دولت‌های ازبکستان و تاجیکستان خواسته بود این هلی‌کوپترها و هواپیماها را به طالبان تحویل دهند اما  مقام‌های این دو کشور پاسخی به او ندادند و در این مورد با مقام‌های آمریکایی مذاکره کردند.

جزئیات توافق ایالات متحده آمریکا و ازبکستان درباره واگذاری ۴۶ هواپیما و هلی‌کوپتر دولت پیشین افغانستان به این کشور هنوز اعلام نشده، اما برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که ازبکستان در ازای این هلی‌کوپترها و هواپیماهای نظامی، متعهد شده است که در امر مبارزه با تروریسم کنار ایالات متحده باشد.

ایالات متحده آمریکا که از رشد و گسترش روزافزون فعالیت‌‌های داعش خراسان در افغانستان و پاکستان نگران است، در سه سال اخیر همکاری خود با دولت‌های آسیای میانه به‌ویژه با ازبکستان و تاجیکستان را افزایش داده است.

داعش خراسان در سال ۲۰۲۲ دو بار از خاک افغانستان به تاجیکستان و ازبکستان حمله کرد، اما این حملات تلفاتی در پی نداشت.

در گزارش‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، از حرکت اسلامی ازبکستان، متشکل از جهاد‌ی‌های ازبک‌تبار، به عنوان یک گروه فعال متحد طالبان افغانستان که در شمال افغانستان مستقر است، نام‌ برده شده است. این گروه در سال‌های اخیر هیچ فعالیت نظامی نداشته و بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی، با کشته شدن عثمان غازی، رهبر این گروه، نظام تشکیلاتی آن به هم خورده است و شماری از اعضای آن به داعش خراسان پیوسته‌اند.

سال ۲۰۱۹ در جریان مذاکرات صلح میان آمریکا و طالبان، ازبکستان هیئت سیاسی طالبان را به تاشکند دعوت کرد و از آنان خواست اعضای حرکت اسلامی ازبکستان را به این کشور تحویل دهد. پس از بازگشت طالبان به قدرت نیز دیپلمات‌های ازبکستان این درخواست را تکرار کردند. با این حال مشخص نیست باقی‌مانده اعضای حرکت اسلامی ازبکستان به دولت این کشور تحویل داده شدند یا هنوز در صفوف طالبان افغانستان فعالیت می‌کنند.

با وجود واگذاری هلی‌کوپترها و هواپیماهای ارتش دولت پیشین افغانستان به ازبکستان، هنوز نشانه‌ای از تنش یا سردی در روابط طالبان و ازبکستان مشاهده نشده است.

ایالات متحده با سرمایه‌‌گذاری بیش از ۱۸ میلیون دلاری، نیروی هوایی ارتش دولت پیشین افغانستان را به انواع هلی‌کوپتر و هواپیمای نظامی مجهز کرد که با فروپاشی دولت، بخشی از آن‌ها به دست طالبان افتاد. در سه سال گذشته طالبان مدعی شدند که ده‌ها هلی‌کوپتر، هواپیما، تانک‌، خودرو زرهی هاموی، خودرو پلیس و ارتش و همچنین ادوات نظامی را که در زمان دولت جمهوری خراب شده و از کار افتاده بود، تعمیر کرده‌اند. 

قاری فصیح‌الدین فطرت، رئیس ستاد ارتش طالبان، روز چهارشنبه گفت شمار نیروهای ارتش این گروه تا پایان سال ۲۰۲۴ به حدود ۲۰۰ هزار نفر خواهد رسید و در صورت نیاز بیشتر هم خواهد شد.