با وجود اینکه مقام‌های جمهوری اسلامی به‌صراحت اعلام کرده‌اند با راه‌اندازی کریدور زنگزور مخالف‌اند و تغییر ژئوپولتیکی مرزهای جغرافیایی را تهدیدی علیه ایران می‌دانند، کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان و ترکیه با گشایش این کریدور موافق‌اند. در این میان، روسیه بدون اعتنا به مخالفت‌های جمهوری اسلامی، با در نظر گرفتن منافع خود بر راه‌اندازی هرچه سریع‌تر این مسیر ارتباطی اصرار می‌کند.  

برخی رسانه‌ها خبر داده‌اند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در سفر اخیر به باکو با الهام‌ علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، درباره کریدور زنگزور صحبت کرده است. به‌خصوص اینکه به فاصله کوتاهی پس از سفر پوتین به جمهوری آذربایجان، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، به رسانه‌های این کشور گفت که مسکو از انعقاد سریع معاهده صلح بین باکو و ایروان و رفع انسداد مسیر ارتباطی حمایت می‌کند.

پس از آن بود که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در اعتراض به این تصمیم، سفیر روسیه در تهران را احضار کرد و مراتب اعتراض جمهوری اسلامی به این شریک راهبردی ابلاغ شد، اما روس‌ها نه‌تنها از این تصمیم منصرف نشدند، بلکه ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه این کشور، گفت که موضع مسکو در مورد کریدور زنگزور کاملا قطعی است. او در عین حال افزود که مسکو نگرانی تهران را مد نظر دارد.

کریدور ۳۶ کیلومتری زنگزور از جمهوری آذربایجان شروع می‌شود و با امتداد در خاک ارمنستان تا منطقه نخجوان ادامه دارد. این مسیر ارتباطی در واقع جمهوری آذربایجان را از طریق سیونیک ارمنستان به نخجوان وصل می‌کند.

نخجوان، شهری کوچک با مساحت ۱۵ کیلومترمربع جزو قلمرو جمهوری آذربایجان است که بین ایران، ترکیه و ارمنستان واقع شده است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که کریدور زنگزور در صورت راه‌اندازی، در آینده نزدیک به یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی شرق به غرب تبدیل می‌شود.

اینکه چرا جمهوری اسلامی با گشایش این کریدور مخالف است، دلایل روشنی دارد؛ از جمله اینکه ارتباط راهبردی ایران با اروپا قطع خواهد شد. ضمن اینکه بر مسیر جدیدی که باز می‌شود، کنترلی ندارد و طبیعتا حق ترانزیت کالا را نیز از دست می‌دهد.

اما حتی این هم تمام ماجرا نیست؛ راه‌اندازی کریدور زنگزور منافع راهبردی جمهوری اسلامی را نیز تهدید می‌کند. به دلیل اینکه همسایگان ایران از ۱۵ کشور به ۱۴ کشور کاهش می‌یابند و اهمیت ژئوپولتیکی ایران در سطح منطقه تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

در نقطه مقابل، نه‌تنها نخجوان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان که ترکیه هم از راه‌اندازی این کریدور نفع می‌برد. برای روسیه نیز سود چنین کریدوری فراتر از دور زدن تحریم‌های غرب است، هرچند مایه شگفتی جمهوری اسلامی باشد.

خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، روز سه‌شنبه سیزدهم شهریور، ادعا کرد که دالان موهوم زنگزور ایجاد نخواهد شد و ضمن تهدید تلویحی و نرم روس‌ها، مدعی شد که موضع‌گیری آن‌ها در حمایت از کریدور زنگزور «جای شگفتی و تعجب» دارد.

نویسنده این مقاله وفاداری جمهوری اسلامی به روس‌ها را یادآوری کرد و افزود: «زمانی که روسیه در اوج جنگ با اوکراین بود، آمریکا مثل ماری در پوست ناتو می‌خواست راهی در قفقاز جنوبی باز کند، ولی جمهوری اسلامی به‌تنهایی با تمام قوت جلو ناتو و آمریکا ایستاد؛ به طوری که دولت بایدن اعلام کرد که تنها مانع باز شدن دالان زنگزور ایران است.»

خبرگزاری وابسته به سپاه پاسداران در ادامه این گزارش، وزارت خارجه روسیه را به «توهم» متهم کرد و مدعی شد که دالان موهوم زنگزور «حتما با مخالفت ایران ایجاد نخواهد شد» و روس‌ها می‌توانند «مشکل» خود را با ارمنستان حل کنند.

جمهوری اسلامی می‌کوشد از طریق فشار بر ارمنستان، مانع ایجاد کریدور زنگزور شود. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در دیدار اخیر با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، توپ را در زمین ایروان انداخت و گفت که راه‌اندازی این کریدور به زیان ارمنستان تمام خواهد شد. با این حال، حمایت صریح روسیه از ایجاد این مسیر ارتباطی می‌تواند تلاش‌های تهران را بی‌اثر کند.

علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل، درباره دلایل پافشاری روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور به سایت فرارو گفت: «این کادویی است که پوتین به‌طور ویژه به ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌دهد.»

به گفته بیگدلی، ترکیه می‌تواند از طریق زنگزور کالا‌هایش را به جمهوری آذربایجان و از طریق دریای خزر به آسیای مرکزی برساند.

خلاصه ماجرا این است که روسیه بار دیگر منافعش را در اولویت رابطه دوستانه با جمهوری اسلامی قرار داده و با پشت کردن به آن دست همکاری همسایگانش را فشرده است. آن‌هم در شرایطی که تهران برای امضای سند جامع همکاری با مسکو آماده می‌شود.

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، یک هفته پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، در اجلاس پارلمانی بریکس، پیام شفاهی خامنه‌ای را مبنی بر اینکه با انتخاب مسعود پزشکیان چیزی تغییر نکرده است، به پوتین ابلاغ کرد.

پیش‌نویس سند جامع همکاری ایران و روسیه را ابراهیم رئیسی در نخستین سفرش به این کشور تقدیم پوتین کرد و حالا آن‌طور که مقام‌های دو کشور خبر داده‌اند، متن نهایی آن آماده امضا است.