در پی کمبود بنزین در جایگاه‌های سوخت استان‌های شمالی ایران، توجه رسانه‌ها و افکار عمومی به مسئله کاهش ذخایر بنزین و کمبود سوخت در کشور معطوف شده است.

کارشناسان حوزه انرژی در روزهای اخیر تاکید کرده‌اند که حجم ذخایر بنزین کشور در قیاس با سال گذشته ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

طبق نظر این کارشناسان، شرکت پالایش پخش در چند ماه گذشته، به‌خصوص در تیرماه، برای ذخیره‌سازی معمول بنزین کاری نکرده است، این ادعا با استناد به نیاز دوماهه برای پرشدن ذخایر مطرح شده است.

اگر این ادعا صحت داشته باشد، موضوع کمبود منابع ارزی دولت برای واردات سوخت و تعمد در تامین نکردن بنزین مورد نیاز برای تعطیلات پایانی تابستان مطرح می‌شود.

مسعود پزشکیان در اولین گفت‌وگوی رسمی‌اش با صداوسیمای جمهوری اسلامی به‌صراحت اعلام کرد خزانه دولت خالی است.

به نظر تحلیل‌گران، اعتراض در شهرهای شمالی کشور به‌دلیل نبود بنزین در جایگاه‌های سوخت، باتوجه‌به مشکلات مالی دولت و تاکید مسعود پزشکیان بر لزوم جراحی جدید اقتصادی، بهانه‌ای است تا دولت برای تغییر قیمت‌گذاری و توزیع سهمیه بنزین اقدام کند.

ناترازی بنزین در سال‌های اخیر ایران را به واردات سوخت نیازمند کرده است. براساس پیش‌بینی‌ها، ناترازی سوخت در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۰ میلیون لیتر بنزین در روز می‌رسد که برای تامین آن به واردات بیش از دو میلیارد دلار نیاز است.

برآوردها حاکی از آن است که در سال جاری میزان مصرف روزانه بنزین به ۱۲۸ میلیون لیتر خواهد رسید که با احتساب عدد ادعایی تولید ۱۱۸ میلیون لیتر بنزین در روز میزان ناترازی نزدیک به ۱۰ میلیون لیتر است.

به باور تحلیلگران، با تداوم مصرف فعلی در سال ۱۴۱۰ میزان نیاز روزانه بنزین در ایران به ۱۵۴ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.

ناتوانی از تولید بنزین در کنار عواملی چون بدسوزبودن و پرمصرف بودن خودروهای داخلی، افزایش حجم خودروهای مستهلک، و قاچاق سازماندهی‌شده روزانه ۱۲ میلیون لیتر بنزین در کشور هر ساله فاصله میان تولید و مصرف را افزایش می‌دهد.

سال ۱۳۹۷ مصرف روزانه بنزین در ایران ۸۹ میلیون لیتر در روز بود که از این میزان ۸۱ میلیون لیتر آن در داخل تولید می‌شد.

هرچند تامین نشدن تعمدی بنزین لازم برای سفرهای پایانی تابستان در ایران، موضوعی است که نمی‌توان آن را کاملا تایید کرد، اما پیش از این نیز بارها در شهرهای مختلف ایران اخبار تعطیل شدن جایگاه‌ها به‌دلیل تامین نشدن سوخت منتشر شده است که دلایل آن تحریم‌ها، کمبود منابع ارزی، ارزان بودن بنزین و افزایش مصرف عنوان شده است.

مسعود پزشکیان از زمان تبلیغات انتخابات در موضوع قیمت حامل‌های انرژی، از ضرورت تغییر در کنار اقناع افکار عمومی سخن گفته است.

تعطیلات هفته دوم شهریورماه مسافران در صف بنزین مانده را با تجربه خرید بنزین از دلالان به قیمتی چند برابر نرخ کنونی بنزین مواجه کرد.

همچنین شهروندان شهرهای شمالی نیز با اعتراض به نبود بنزین خواستار توقف یا مدیریت میزان ورود مسافر شدند که این امر در برخی شهرها به درگیری ساکنان محلی با مسافران انجامید.

رسانه‌ها در ایران، طی روزهای اخیر، اعلام کردند که هجوم مسافران به شهرهای شمالی کشور به رشد چشمگیر مصرف روزانه بنزین در این مناطق و خالی‌شدن ذخایر بنزین جایگاه‌ها منجر شده است.

مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران روز جمعه ۱۶ شهریورماه اعلام کرد: «مصرف بنزین در شش روز گذشته از شنبه ۱۰ شهریور تا پنج‌شنبه ۱۵ شهریور به‌شدت افزایش پیدا کرده و به ترتیب ۱۴۲، ۱۳۷، ۱۳۲، ۱۴۰، ۱۲۴ و ۱۳۶ میلیون لیتر در روز بود؛ میانگین مصرف روزانه بنزین در این شش روز هم ۱۳۵ میلیون لیتر ثبت شده است.»

افزایش حدود ۶۰ درصدی مصرف بنزین در استان‌های گیلان و مازندران تشکیل صف‌های طولانی برابر جایگاه‌های بنزین را سبب شده است.

یکی از شهروندان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی مدعی شد که مسافران ناچار شده‌اند در مواردی بنزین را از دلالان سوخت با قیمت هر لیتر ۱۵ تا ۳۵ هزار تومان خریداری کنند.

از نظر کارشناسان دولتی و مقام‌های جمهوری اسلامی، این عدد نزدیک به قیمت واقعی بنزین است. مقام‌های دولتی مدعی‌اند راهکار کنترل ناترازی فعلی حذف یارانه سوخت و قیمت‌گذاری بنزین در محدوده ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان است.

خرید بنزین به قیمت آزاد طی روزهای اخیر تنها محدود به شهرهای شمالی کشور نبوده است. طی یک سال گذشته گزارش‌های مختلفی از خالی بودن ذخایر بنزین جایگاه‌ها در نقاط مختلف کشور منتشر شده است. مدیران شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی هر بار اخلال در روند توزیع  و خرابی نازل‌ها را دلیل این موضوع دانسته‌اند.

با توجه به این مسائل به نظر می‌رسد دولت مسعود پزشکیان برای اصلاح قیمت بنزین طرح مرکز پژوهش‌های مجلس را دنبال می‌کند که روند اجرایی شدن آن در دولت سیزدهم آغاز شده بود.

در این طرح دولت در گام نخست سهمیه بنزین را کاهش خواهد داد و در گام بعد با جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌داران امکان سوخت‌گیری بیش از سهمیه را برای خودروها محدود می‌کند. با اجرای این طرح دولت فرصت دارد تا در گام سوم با اعلام قیمت بنزین آزاد طرح سه‌نرخی شدن بنزین را اجرا کند.

گام نخست این طرح با کاهش سهمیه بنزین در بهمن سال ۱۴۰۲ وارد مرحله اجرا شد. دولت سیزدهم با اعلام کاهش سهمیه بنزین سه هزار تومانی از ۱۵۰ لیتر به ۱۰۰ لیتر در ماه، روند جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌داران را آغاز کرد.

اما این طرح به‌دلیل مشکلات اجرا و کمبود سوخت در جایگاه‌ها متوقف شد، و با اینکه بنا بود در تعطیلات نوروز نهایی شود، در فروردین‌ماه ۱۴۰۳، به‌دلیل افزایش تنش در برخی از جایگاه‌های سوخت و ایجاد صف‌های طولانی خودروها، به دستور مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی موقتا متوقف شد.

در کنار مسئله کاهش ذخایر سوخت در ایران موضوع دیگری که مطرح است قاچاق سازماندهی‌شده و گسترده سوخت از کشور است. طی روزهای اخیر تصاویری از تانکرهای حمل سوخت در مرزهای شرقی کشور منتشر شده است که نشان می‌دهد برخلاف تبلیغات حکومتی این حجم از قاچاق را سوخت‌بران محلی نمی‌توانند انجام دهند.

علی شمس اردکانی، عضو اتاق بازرگانی، از آمار قاچاق روزانه ۱۲ میلیون‌لیتری فرآورده‌های نفتی خبر داده است. عددی که با احتساب حجم هر تانکر بی‌شک نمی‌تواند بدون ساماندهی نهادهای حاکمیتی بارگیری و از مرزهای کشور خارج شود.

تفاوت قیمت سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه این سناریو را تقویت می‌کند که در وضعیت تحریم جمهوری اسلامی به‌شکل غیررسمی متولی قاچاق سوخت است.

اگر این موضوع پذیرفتنی باشد می‌توان این خواست را از دولت داشت که برای رفع ناترازی فعلی برنامه قاچاق سازماندهی‌شده سوخت را متوقف کند.

هرچند مسعود پزشکیان طی مدت کوتاه سپری‌شده از دولت چهاردهم، بارها هرگونه تغییر قیمت بنزین را منوط به مطرح شدن عمومی آن و اقناع و پذیرش جامعه اعلام کرده است، اما مجموعه نارضایتی‌ها از کمبود بنزین، به‌ویژه در ایام تعطیل، ممکن است بخشی از جامعه را به لحاظ روانی مهیای سه نرخی شدن بنزین کند.