در پی افزایش ۲۰ درصدی قیمت شیر خام طی روزهای نخست مهرماه، بهای انواع محصولات لبنی از جمله ماست، شیر پاستوریزه، دوغ، پنیر، خامه و کره تا ۲۵ درصد افزایش یافت. هم‌زمان با افزایش قیمت لبنیات، داده‌های رسمی نشان می‌دهد که سرانه مصرف لبنیات در ایران به‌شدت پایین آمده است.

شورای قیمت‌گذاری کالاهای اساسی در دولت چهاردهم، به‌تازگی با افزایش ۲۰ درصدی قیمت شیر خام موافقت کرد. بر اساس این تصمیم که محمدرضا عارف، معاون اول رئیس دولت چهاردهم، مصوبه‌اش را ابلاغ کرد، شیر خام با ۳.۲ درصد چربی از هر کیلوگرم ۱۵ هزار تومان به ۱۸ هزار و ۱۰۰ تومان رسید.

پس از آن نیز غلامرضا نوی قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، افزایش قیمت شیر خام را تایید کرد. پیش از آن علی‌احسان ظفری، رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه فرآورده‌های لبنی، گفته بود که با افزایش ۲۰ درصدی قیمت شیر خام، بهای انواع محصولات لبنی تا ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت.

او همچنین هشدار داد که گران شدن محصولات لبنی، سودی برای تولیدکنندگان ندارد و تولید و فروش آنان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مرور قیمت‌های روز فروشگاه‌های اینترنتی نشان می‌دهد که در حال حاضر یک بطری شیر کم‌چرب دست‌کم ۳۱ هزار تومان و یک بطری شیر پاستوریزه پرچرب نیز حداقل ۳۴ هزار تومان است.

قیمت پنیر سفید ۹۰۰ گرمی نیز بسته به کارخانه تولیدی بین ۴۴ تا ۵۸ هزار تومان در نوسان است. کره ۵۰ گرمی نیز از ۲۰ هزار تومان به بالا قیمت دارد. بهای خامه ۲۰۰ گرمی نیز بیش از ۵۱ هزار تومان است.

علت افزایش قیمت شیر خام و محصولات لبنی را باید در زنجیره‌ای جست‌وجو کرد که منشا اصلی آن تورم و ناکارآمدی دولت است. کمبود و گرانی نهاده‌های دامی و خودداری دولت از حل مشکلات دامداران، هزینه‌های تولید را بالا می‌برد و دامداران چاره‌ای جز بالا بردن قیمت محصولاتشان ندارند.

در نقطه مقابل، کارخانه‌های تولید محصولات لبنی نیز در پی افزایش قیمت شیر خام، بهای محصولاتشان را افزایش می‌دهند. در نتیجه، مصرف‌کنندگان هرچند ماه یک‌بار با افزایش معنادار قیمت لبنیات روبه‌رو می‌شوند.

تولیدکنندگان در واکنش به زنجیره گرانی، انگشت اتهام را به سمت دولت می‌گیرند. دولت نیز با سلب مسئولیت از خود، گاهی با اقدامات دستوری مانع افزایش قیمت می‌شود و به تولیدکنندگان زیان می‌رساند و گاهی نیز با مجوز افزایش قیمت، سبد خرید خانوار را نشانه می‌گیرد، حال آن‌که فعالان بازار راهکار حل این مشکل را کنترل تورم و حمایت دولت از تولیدکنندگان می‌دانند.

دولت مسعود پزشکیان، در حالی پس از افزایش قیمت نان، مجوز افزایش نرخ شیر خام و متعاقب آن محصولات لبنی را صادر کرد که سرانه مصرف لبنیات در ایران به‌شدت پایین آمده است و تولیدکنندگان در نبود تقاضای کافی در داخل کشور، محصولاتشان را به کشورهایی از جمله عراق و پاکستان صادر می‌کنند.

بر مبنای داده‌های رسمی، سرانه مصرف شیر در ایران از ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به ۵۵ کیلوگرم در سال جاری رسیده است، حال آن‌که سرانه مصرف شیر در کشورهای دیگر بر اساس استانداردهای جهانی، بیش از ۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم است.

به گفته رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه فرآورده‌های لبنی، افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید خانوار، عامل اصلی پایین آمدن سرانه مصرف لبنیات در ایران است.

مقایسه قیمت‌ها طی سال‌های متمادی نشان می‌دهد که نرخ محصولات لبنی از جمله شیر از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون دست‌کم ۲۵ برابر شده و به همین ترتیب نیز مصرف لبنیات تا ۳۰ درصد کاهش یافته است.

به گفته متخصصان، حذف یا کاهش معنادار مصرف لبنیات، عوارضی از جمله کوتاهی قد، پوکی استخوان و مشکلات گوارشی را به همراه دارد.

حذف کالاهای خوراکی ضروری از سفره ایرانیان به لبنیات محدود نیست و طی سال‌های اخیر شمار زیادی از خانوارها به تدریج مصرف گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، میوه و حتی حبوبات را کاهش دادند و خوراکی‌های بی‌کیفیت و ارزان را جایگزین آن‌ها کردند. گزارش فائو، سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد، نشان می‌دهد که بیش از شش درصد جمعیت ایران با مشکل سوءتغذیه مواجه‌اند.

بر مبنای این گزارش که با عنوان «وضعیت امنیت غذایی و تغذیه در جهان» جایگاه کشورهای مختلف را از نظر امنیت و ناامنی غذایی بررسی کرده است، ایران در میان ۱۶۷ کشور جهان رتبه ۹۰ را دارد. به این معنی که وضعیت امنیت غذایی دست‌کم در ۸۹ کشور جهان از ایران بهتر است.