قلعه ساسانی ایزدخواست در استان فارس که از آن به‌عنوان نخستین بنای طبقاتی و خشت و گلی دنیا نام می‌برند، به دلیل فقدان بودجه کافی و روی زمین ماندن طرح‌های مطالعاتی و مرمتی جامع در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است.

بر اساس گزارش‌های میدانی، نفوذ رطوبت به خاک زیر قلعه به ایجاد شکاف‌های عمیق از چند جبهه مختلف در این قلعه باستانی منجر شده است و اقدام مناسبی برای نجات‌بخشی آن هم انجام نمی‌شود.

حدود چهار ماه پیش، محمدهادی ایمانیه، استاندار سابق فارس، و محمدثابت اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی این استان، پس از بازدید از این اثر باستانی، تخصیص بودجه ۱۰ میلیارد تومانی برای مرمت و محافظت از این قلعه را وعده دادند. قرار بود پنج میلیارد تومان از این اعتبار را استانداری بپردازد و مابقی را اداره کل میراث فرهنگی فارس تامین کند اما طبق گزارش خبرگزاری ایلنا، با وجود گذشت چند ماه، هیچ‌یک از این دو نهاد دولتی به وعده‌شان عمل نکرده‌اند.

در سوی دیگر، کنشگران و کارشناسان میراث هشدار داده‌اند که به‌ دلیل در پیش بودن فصل بارندگی، احتمال ریزش نخستین آپارتمان خشت و گلی جهان در ایزدخواست بعید نیست.

به گفته آنان، قلعه ایزدخواست به کمک جدی در زمینه تامین اعتبار نیاز دارد. در پیوند با این موضوع، مهدی صالحی یکی از کنشگران میراث فرهنگی که برای تامین اعتبار نجات‌بخشی قلعه ایزدخواست تلاش کرده‌اند، گفت کارشناسان و مرمتگرانی که قلعه را بررسی کرده‌اند، بارها درباره شکاف‌های قلعه به‌دلیل نفوذ رطوبت هشدار داده‌اند.

او با بیان اینکه بنای باستانی ایزدخواست اولین سطح قوسی جهان و نخستین سازه خشتی‌گلی چندطبقه‌ای جهان است، گفت که با وجود این اهمیت تاریخی، در آزادراه شیراز‌ــ‌اصفهان که به این بنای باستانی منتهی می‌شود، هنوز حتی یک تابلو معرفی هم نصب نشده است و در جاده قدیم، نیز فعالان میراث فرهنگی با هزینه شخصی تابلویی با عنوان قلعه ساسانی ایزدخواست نصب کرده‌اند.

داوود جعفرنژاد، مدیر پایگاه ملی ایزدخواست، نیز نفوذ رطوبت به بخش‌های زیرین قلعه ایزدخواست را تایید کرد و گفت که این مسئله باعث بروز مشکلاتی در این بنای باستانی شده است.

مدیر پایگاه ایزدخواست به شکاف‌های جداره قلعه اشاره کرد و افزود که در حال‌ حاضر شکاف‌های جداره قلعه و آن بخشی که به سمت رودخانه است، بیشتر شده و نیاز است گروهی از متخصصان مرمت، ژئوتکنیک خاک، سازه معماری با اجرای یک الگو و برنامه مشخص، برای تثبیت بنا و پس از آن مرمت بخش‌های دیگر اقدام کنند چراکه قلعه ایزدخواست در وهله اول نیازمند تثبیت است و به‌دلیل هزینه بسیار بالا هنوز کار اجرایی صورت نگرفته است.

به گفته جعفرنژاد، پس از آنکه تثبیت بنا انجام شد، تمام اقدام‌های صورت‌گرفته باید در جهتی باشد که منظر قلعه از بین نرود. این در حالی است که اعتبارات سال‌های گذشته برای مرمت قلعه برای جداره سنگی مقابل قلعه صرف شد.

او گفت: «اعتبارات دولتی که می‌آید، ما برحسب نیاز مرمتی، بناهای نیازمند مرمت را به‌سرعت در دستور کار قرار می‌دهیم. کار و بودجه که تمام می‌شود، روند مرمت هم ناگزیر متوقف می‌شود، تا شروع سال مالی جدید و اعتبارات مصوب.»

به گفته او، اعتبارات سالانه نه‌تنها اندک است که پیوسته هم نیست و به همین دلیل فعالیت‌های مرمتی به تعویق می‌افتد.

پیشینه هشدار کارشناسان درباره خطر تخریب قلعه ساسانی ایزدخواست به سال‌ها پیش بازمی‌گردد؛ با اینکه مسئولان جمهوری اسلامی در دولت‌های مختلف تخصیص بودجه برای نجات‌بخشی مرمت و محافظت این بنای باستانی را وعده داده‌اند، شواهد نشان می‌دهد که قلعه ساسانی ایزدخواست نیز مانند ده‌ها سایت و محوطه باستانی دیگر، در پی بی‌اعتنایی معنادار با خطر نابودی مواجه است.

قلعه باستانی ایزدخواست در شهری به همین نام در بخش مرکزی شهرستان آباده در شمال استان فارس قرار دارد.

این قلعه روی صخره‌ای مرتفع و سنگی قرار دارد که از سه طرف به دره‌های عمیق منتهی می‌شود و از همین رو برای دفاع موقعیتی بسیار راهبردی داشته و به همین دلیل پس از اسلام و در دوره‌های مختلف نیز استفاده شده است.

قلعه باستانی ایزدخواست با استفاده از سنگ و ملات گچ ساخته شده است و دیوارهای آن بسیار ضخیم و مقاوم طراحی شده‌اند. ساختار داخلی آن نیز شامل قسمت‌های مختلفی مانند اتاق‌های مسکونی، انبارهای ذخیره غذا، آب‌انبار و اسطبل است. طراحی داخلی آن به گونه‌ای بوده است که برای محاصره‌های طولانی‌مدت مناسب باشد.