به‌رغم آنکه پس از انقلاب اسلامی ایران پنج ورزشگاه بزرگ فوتبال در ایران ساخته شد، اما همچنان ورزشگاه آزادی تهران (آریامهر سابق) تنها ورزشگاه استاندارد با بالاترین امتیاز جهانی برای میزبانی از مسابقات بین‌المللی است.

این ورزشگاه در دوره پهلوی تنها طی ۱۷ ماه ساخته شد، اما بازسازی سکوهای آن در جمهوری اسلامی از سه سال پیش آغاز شده و به گفته مدیرعامل شرکت تجهیز و توسعه اماکن ورزشی، دست‌کم تا دو سال آینده نیز ادامه خواهد داشت.

سوال مهمی که در ماه‌های اخیر برای بسیاری از علاقه‌مندان به فوتبال در ایران مطرح شده این است که چرا به‌دلیل شرایط کنونی ورزشگاه آزادی، ورزشگاه‌های بزرگ دیگری که طی دهه‌های اخیر در شهرهای تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز و اهواز ساخته شده‌اند، نتوانستند میزبان مسابقات بین‌المللی تیم ملی فوتبال ایران یا پرسپولیس و استقلال شوند و برگزاری این مسابقات در ورزشگاه‌های غیراستاندارد و از رده خارج مانند قلعه‌حسن‌خان تهران یا فولادشهر اصفهان موجب آبروریزی‌های بزرگ برای ایران شود؟

بررسی شرایط فعلی این پنج ورزشگاه که از ۲۵ تا ۷۵ هزار تماشاگر را در خود جا می‌دهند، نشان می‌دهد که فساد ساختاری و نظام‌مند در ارکان نظام جمهوری اسلامی مهم‌ترین دلیل  بی‌استفاده ماندن این ورزشگاه‌های جدید و نسبتا تازه‌ساز در رقابت‌های جهانی و آسیایی است.

طی ۴۶ سال اخیر هیچ ورزشگاه بزرگ فوتبالی در پایتخت ایران ساخته نشده است و همچنان سه ورزشگاه آزادی، تختی و شیرودی که در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی ساخته شده‌اند تنها ورزشگاه‌های مناسب مسابقات بین‌المللی‌اند. به نظر می‌رسد مدیران جمهوری اسلامی به دلیل وجود ورزشگاه آریامهر، برای ساخت ورزشگاهی جدید در تهران احساس نیاز نکردند، اما هم‌زمان طی چهار دهه اخیر هیچ عملیات مهمی برای حفظ، ترمیم و جلوگیری از فرسوده شدن این ورزشگاه نیز انجام ندادند تا در نهایت پس از فروریختن بخشی از سکوهای تماشاگران مجبور به بازسازی شوند.

نقش‌جهان اصفهان؛ طولانی‌ترین پروژه بی‌مصرف

ساخت این ورزشگاه ۷۵ هزار نفری از زمان پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ آغاز شد، اما در اتفاقی باورنکردنی به طولانی‌ترین پروژه زیربنایی در حوزه ورزش ایران تبدیل شد. زیرا در شرایطی که محمدرضاشاه پهلوی ورزشگاه آزادی را در دهه ۵۰ طی ۱۷ ماه ساخت، ورزشگاه نقش‌جهان ۲۸ سال بعد از آغاز روند ساخت، یعنی در سال ۱۳۹۵ با حضور اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی، افتتاح شد.

با آنکه این ورزشگاه دومین ورزشگاه بزرگ نسبتا تازه‌ساز محسوب می‌شود، کیفیت بسیار پایین چمن آن در سال‌های اخیر به سوالی مهم برای هواداران فوتبال و تیم‌های خارجی تبدیل شده است. اما نکته مهم‌تر درباره نقش‌جهان این است که در آبان ۱۳۹۹، یعنی تنها چهار سال پس از افتتاح آن، اعلام شد که این ورزشگاه برای دریافت مجوز حرفه‌ای و تایید کنفدراسیون فوتبال آسیا مشکلات بسیاری دارد.

بنا بر اعلام ای‌اف‌سی، این ورزشگاه از نظر ساختاری و ایمنی مشکلات فراوانی دارد و طبقه دوم آن نیز به دلیل نبود سازه ایمن تاییدیه نگرفته است. براساس این گزارش، نقش‌جهان اصفهان فاقد هرگونه سازه ایمن، پله‌های خروج ضروری و ایمنی در برابر اتفاقات ناگهانی و هجوم تماشاگران است. درنتیجه به دلیل وقفه‌های پیاپی که در روند ساخت این ورزشگاه پیش آمد و «پایان عمر مفید سازه»، این ورزشگاه به‌رغم صرف هزینه هنگفت، هیچ‌گاه نمی‌تواند به ورزشگاهی استاندارد برای فوتبال ایران تبدیل شود.

یادگار امام تبریز؛ مکان اشتباه و بدون امکانات

مدت ساخت ورزشگاه یادگار امام تبریز نیز مانند دیگر پروژه‌های بزرگ در نظام جمهوری اسلامی غیرطبیعی و طولانی بود، و در حالی که طراحی آن در سال ۱۳۶۴ و کلنگ‌زنی‌اش در سال ۱۳۶۷ انجام شد، اما در سال ۱۳۷۵ افتتاح شد. ورزشگاهی که ۶۷ هزار نفر ظرفیت دارد اما از داشتن کمترین امکانات رفاهی برای تماشاگران و استانداردهای ای‌اف‌سی مانند اتاق‌های مخصوص تیم‌های داوری و بازیکنان و خبرنگاران بی‌بهره است.

از سوی دیگر، مهم‌ترین معضل این ورزشگاه بزرگ نیز مانند بسیاری دیگر از ورزشگاه‌های ساخته‌شده پس از انقلاب اسلامی، مکان اشتباه آن و دسترسی بسیار سخت به این ورزشگاه است، تا جایی که امکانی برای تغییر درهای ورودی، اضافه کردن بخش‌های جدید یا بازسازی قسمت‌های بیرونی آن به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی وجود ندارد.

امام‌رضای مشهد؛ اشغال‌شده به دست امام‌جمعه تندرو

مشکل ورزشگاه ۲۵ هزار نفره امام‌رضای مشهد با دیگر ورزشگاه‌های ایران کاملا متفاوت است. روند ساخت این ورزشگاه از سال ۱۳۸۴ آغاز شد و به‌رغم ظرفیت پایین و کوچک‌تر بودن سازه آن، افتتاحش تا سال ۱۳۹۶ طول کشید. اگرچه در این ورزشگاه هم کارشناسان ای‌اف‌سی مشکلات سازه‌ای زیادی را شناسایی کردند، در نهایت مدیران آستان قدس رضوی، در مقام مالک آن، با انجام تغییرات و بازسازی‌های زودهنگام توانستند برای ورزشگاه امام‌رضا نمره بالایی را از کنفدراسیون فوتبال آسیا دریافت کنند.

اما مخالفت احمد علم‌الهدی، امام‌جمعه تندرو مشهد، با ورود زنان به ورزشگاه، موجب شد تا یکی از اصلی‌ترین الزامات فیفا و ای‌اف‌سی برای برگزاری مسابقات بین‌المللی رعایت نشود و درنتیجه ورزشگاه امام رضا کاملا بی‌استفاده و متروک باقی بماند.

از سوی دیگر، علم‌الهدی در مخالفتی عجیب با نام تیم فوتبال ریشه‌دار ابومسلم خراسان به دلایل اعتقادی، موجب محو این تیم از فوتبال ایران شد و مشهد، یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران، سال‌هاست که به دلیل حضور علم‌الهدی هیچ نماینده‌ای حتی در دسته‌های پایین‌تر فوتبال ایران ندارد.

تنها مسابقه بین‌المللی در ۹ فروردین ۱۴۰۱ در این ورزشگاه برگزار شد، چراکه امام جمعه مشهد به دلیل حضور دامادش در راس دولت، با انجام مسابقه تیم ملی فوتبال ایران با لبنان در مرحله انتخابی جام جهانی ۲۰۲۲ موافقت کرد، اما پیش از شروع این مسابقه نیز به دلیل تلاش زنان مشهدی برای حضور در ورزشگاه، ماموران پلیس این شهر به چشمان چند زن فوتبالی اسپری فلفل پاشیدند. از آن زمان تاکنون، علم‌الهدی با هرگونه تلاش دولتی‌ها و فدراسیون فوتبال ایران برای انجام بازی‌های بین‌المللی در ورزشگاه امام‌رضا مخالفت و آنجا را ملک شخصی خود می‌داند.

این درحالی است که ورزشگاه‌های ثامن‌الائمه و تختی مشهد، دو ورزشگاه بزرگ دیگر این شهر، نیز طی دست‌کم یک دهه اخیر به دلیل بی‌توجهی مسئولان برای بازسازی آن متروک و بی‌استفاده شده‌اند. ورزشگاه تختی مشهد در سال ۱۳۳۰ و در دولت محمدرضاشاه پهلوی با نام ورزشگاه زیبنده ساخته شد و در زمان خود یکی از مدرن‌ترین ورزشگاه‌های خاورمیانه بود.

پارس شیراز؛ نمونه کامل فساد مدیریتی

یکی از عجیب‌ترین پروژه‌های ورزشی در نظام جمهوری اسلامی مربوط به ورزشگاه پارس شیراز است. ساخت این ورزشگاه ۵۰ هزار نفره از سال ۱۳۷۶ آغاز شد و پس از حدود ۲۰ سال در سال ۱۳۹۶ به‌شکل ناقص افتتاح شد تا میزبان چند مسابقه تیم فجرسپاسی شیراز باشد، اما در مدتی کوتاه اعلام شد که به دلیل فرسودگی در نقاط مختلف سازه آن و همچنین وضعیت نابسامان و مشکل‌دار انواع امکانات مانند چمن، نورافکن‌ها، اتاق‌ها و حتی تیرک‌های دروازه و صندلی نیمکت‌های ذخیره، باید بازسازی شود.

همچنین جانمایی اشتباه و فاصله زیاد آن تا شهر شیراز نیز از دیگر مشکلات عمده ورزشگاه پارس شیراز است. در موردی دیگر، سال گذشته اعلام شد که مسئولان ورزش استان فارس در روند بازسازی این ورزشگاه و طی اقدامی عجیب، به جای چمن فوتبال از چمن گلف استفاده کرده‌اند که موجب شد باز هم زمان افتتاح مجدد آن به تاخیر بیفتد. در آخرین خبر از وضعیت این ورزشگاه، امروز ۱۵ دی مدیرکل ورزش و جوانان استان فارس اعلام کرد که برای تکمیل ورزشگاه پارس نیازمند دریافت بودجه بیشتر از نهادهای مختلف دولتی است. 

فولاد آره‌نا خوزستان؛ مشکلات زیرساختی و عقیدتی

ساخت ورزشگاه ۳۰ هزار نفری و اختصاصی باشگاه فولاد خوزستان از سال ۱۳۸۷ کلید خورد و یک دهه بعد در سال ۱۳۹۷ رسما افتتاح شد. نبود پیست تارتان در این ورزشگاه و نورپردازی روی لبه‌های سقف، بدون استفاده از دکل‌های قدیمی، وجه تمایز آن با دیگر استادیوم‌های ساخته‌شده در ایران است که آن را مدرن‌تر کرده است، اما دو مشکل اصلی در این ورزشگاه، یعنی بی‌توجهی مسئولان استان خوزستان به تهیه زیرساخت‌های مناسب برای چمن ورزشگاه و مخالفت امام جمعه اهواز با ورود زنان به ورزشگاه‌های فوتبال، موجب شد تا فولاد آره‌نا در کنار ورزشگاه‌های تختی و غدیر اهواز، از فهرست ورزشگاه‌های مورد تایید ای‌اف‌سی کنار گذاشته شود.

همچنین بی‌توجهی به رفاه تماشاگران برای ورود به این ورزشگاه، به علاوه فاصله طولانی فولاد آره‌نا تا شهر اهواز، از دیگر مشکلات ورزشگاه اختصاصی فولادی‌ها است.

در چهار دهه اخیر، در کنار پنج ورزشگاه بزرگ نام‌برده‌شده، ورزشگاه‌های دیگری هم با ظرفیت‌های ۱۵ هزار نفری در چند استان ایران ساخته شده‌اند که همگی آنان به دلایل مختلفی مانند طراحی و جانمایی اشتباه، بی‌توجهی به حفظ و مرمت زیرساخت‌ها، به‌روز نبودن امکانات، کیفیت پایین چمن، فرسوده شدن زودهنگام سازه‌ها یا مخالفت مقام‌های حکومتی با ورود زنان به ورزشگاه‌ها، نمی‌توانند میزبان مسابقات بین‌المللی و جهانی باشند.