فعالان و دوستداران میراث فرهنگی در قزوین به‌تازگی تصاویری از یکی از شبستان‌های مسجد جامع قزوین منتشر کرده‌اند که گفته می‌شود مربوط به فیلمبرداری سریال «بامداد خمار»، به کارگردانی نرگس آبیار، در این بنای ثبت ملی است.
این تصاویر نشان می‌دهد که بر بخشی از دیوار آجری یکی از شبستان‌های شمال‌شرقی مسجد عتیق، رنگ تیره‌ای پاشیده شده و رد وسایل صحنه‌سازی به‌طور مشخص باقی مانده است. این بخش که به نظر می‌رسد در سریال نرگس آبیار برای بازسازی صحنه فیلمبرداری بازار استفاده شده، اکنون بدون پاکسازی حرفه‌ای رها شده است.
به گفته برخی فعالان میراث فرهنگی، فیلمبرداری سریال «بامداد خمار» از اوایل تابستان ۱۴۰۳ در مسجد جامع قزوین آغاز و تا حدود آبان‌ماه همان سال ادامه داشت. در زمان تصویربرداری، مسجد به‌طور کامل در اختیار گروه تولید این سریال قرار داشت و برای مدتی، درهای آن تنها هنگام اقامه نماز و با اعمال محدودیت‌هایی، به روی نمازگزاران گشوده می‌شد.
با وجود این، پس از خروج عوامل سریال، علاوه بر خسارت‌های به‌بار آمده، هیچ اقدام فوری برای پاکسازی یا مرمت آسیب‌ها صورت نگرفت.
میراث فرهنگی؛ از انکار تا تایید مجوز
پس از انتشار تصاویری که آسیب جدی به مسجد جامع قزوین را نشان می‌دهد، ستاره بنیادی، معاونت میراث فرهنگی، ادعا کرد که گروه تولید سریال «بامداد خمار» بدون دریافت مجوز رسمی از معاونت فرهنگی اداره کل روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی که متولی صدور مجوز فیلمبرداری برای تولید آثار هنری در بناهای تاریخی است، برای فیلمبرداری در این مکان تاریخی اقدام کرده‌اند.
این مقام دولتی در گفتگو با سایت جماران با تاکید مدعی شد که وزارتخانه برای حضور عوامل سریال در این مسجد تاریخی، هیچ مجوزی صادر نشده است.
او افزود: «در فهرستی که عوامل سریال بامداد خمار برای درخواست تصویربرداری از بناها ارائه کرده بودند، فقط نام بناهایی وجود داشت که از طریق صندوق احیا واگذار شده بود و در اختیار بخش خصوصی قرار داشت. ما ضوابط حفاظتی را ابلاغ کرده‌ایم. بهره‌بردار مجوز تصویربرداری را تحت شرایط خاصی به گروه اعطا می‌کند، به این شرط که به رعایت این پروتکل‌ها ملزم باشند.»
به گفته بنیادی، «وزارت میراث فرهنگی برای بناهایی که تحت پوشش وزارتخانه قرار دارند، مجوز تصویربرداری صادر نکرده است. از سوی دیگر، پروتکل‌های لازم برای حفاظت از بناهای تاریخی به استان‌ها ابلاغ و اعلام شده که آن‌ها به اطلاع‌رسانی به بهره‌برداران موظف‌اند. بهره‌بردار باید تحت شرایط مشخص، بر عملیات تصویربرداری نظارت مستقیم داشته باشد».
این اظهارات در حالی مطرح شدند که مسئولان استانی روایتی متفاوت از این موضوع دارند. فرزانه فتحی، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی قزوین، می‌گوید که عوامل سریال از وزارتخانه و همچنین استان مجوزهای لازم را برای تصویربرداری در مسجد جامع اخذ کرده بودند.
طبق روایت مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی قزوین، در واقع وزارت میراث فرهنگی اجازه تصویربرداری را به استان واگذار کرده و با توجه به اینکه نهادهای مختلفی متولی مسجد جامع قزوین‌اند، این موضوع را هیئت امنای مسجد، اداره میراث فرهنگی و اداره اوقاف استان بررسی کردند و مجوزهای لازم به سریال اعطا شد.
به گفته برخی از فعالان میراث فرهنگی، عوامل سریال «بامداد خمار» حدود چند ماه در این اثر باشکوه فیلمبرداری کردند و این در حالی است که بر اساس شواهد باقی‌مانده، در نبود ناظر میراث فرهنگی، این سازه که نامزد ثبت جهانی است، متحمل خسارت‌هایی شده است.
این سهل‌انگاری در حالی صورت گرفت که نوروز امسال، به دلیل اعمال سیاست‌های سختگیرانه هیئت امنای مسجد، ورود گردشگران به این بنای ارزشمند محدود شده بود.
مسجد عتیق قزوین
مسجد جامع قزوین که به نام‌های مسجد جامع عتیق و مسجد جامع کبیر نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۹۲ هجری قمری به فرمان هارون‌الرشید ساخته شد. روایت‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این مسجد روی یکی از آتشکده‌های ساسانی بنا شد.
مسجد جامع قزوین شگفتی‌های معماری دوران تاریخی مختلف را به نمایش گذاشته و روایت‌هایی از دوران بنی عباس تا قاجاریه را در خود جای داده است. عالی‌ترین نمونه معماری ایرانی‌ــ‌اسلامی را می‌توان در گنبد بسیار زیبای مسجد و مناره‌های کاشی‌کاری و صحن‌های آن مشاهده كرد. این مسجد که دی‌ماه ۱۳۱۰ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد، یکی از پنج مسجد بزرگ ایران است و از اولین مساجد چهارایوانی ایران محسوب می‌شود. قدیمی‌ترین بخش آن نیز متعلق به سده دوم هجری اسلامی است. مسجد جامع قزوین به دلیل معماری منحصربه‌فرد و ارزش‌های تاریخی، در فهرست ثبت جهانی قرار دارد.
رانت ویژه برای فیلمساز حکومتی
تصویربرداری یک سریال در این بنای تاریخی در حالی انجام شد که میراث فرهنگی از سال ۱۳۹۳ ساخت فیلم سینمایی و سریال را در مکان‌های تاریخی ممنوع کرده بود.
هرچند این قانون در چند سال اخیر به طور کامل مانع حضور گروه‌های فیلمساز در اماکن تاریخی نشد و راه برای فیلمبرداری در بناها و محوطه‌های تاریخی با استفاده از رانت برای گروه‌های سینمایی نزدیک به حکومت، همچنان باز است.
این نخستین بار نیست که عوامل تولید سریال نرگس آبیار، فیلمساز نزدیک به حکومت، به بهانه فیلمبرداری به بناهای تاریخی آسیب می‌زنند. در بهمن ماه ۱۴۰۰ نیز تصاویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد در جریان ساخت سریالی به کارگردانی نرگس آبیار، دیوار جدیدی کنار باغ عفیف‌آباد شیراز ساخته شده است. پس از انتشار این تصاویر، میراث فرهنگی استان فارس اعلام کرد که این سازه به‌صورت موقت برای ساخت فیلم سینمایی «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار احداث شده و متحرک است.
این دیوار نیز در حالی کنار باغ عفیف‌آباد ساخته شد که طبق ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی، هرگونه ساخت‌وساز در مجاورت آثاری که به ثبت ملی رسیده‌اند، ممنوع است. ضمن اینکه در همان زمان، کارشناسان میراث فرهنگی با رد ادعاهای اداره کل میراث فرهنگی فارس، فاش کردند که سازه فیلم نرگس آبیار به دیوار کوشک باغ چسبیده است و متحرک نیست. آنان همچنین تاکید کردند که ساخت این سازه در مجاورت عمارت قاجاری تنش‌زا است، زیرا لرزش و سنگینی قابل‌تاملی به این بنای تاریخی وارد می‌کند و تخریب آن که احتمالا با پیکور و بیل مکانیکی انجام می‌شود، این تنش را چند برابر می‌کند.
در همان زمان بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به صدور مجوز ساخت دیوار در این مکان تاریخی واکنش نشان دادند و آن را نشانه «رانت جمهوری اسلامی ایران» برای فیلمسازانی همچون آبیار دانستند. برخی خبرنگاران حوزه فرهنگ و سینما نیز افشا کردند که آبیار قبل از شروع فیلمبرداری با عزت‌الله ضرغامی، وزیر وقت میراث فرهنگی، دیداری داشت و مجوز ساخت سریال در حریم باغ تاریخی عفیف‌آباد را از او گرفت.
باغ تاریخی عفیف‌آباد از املاک شخصی ایل ذوالقدر، حاکم فارس در زمان صفویان، بود که اکنون به موزه ارتش تبدیل شده است. این مجموعه نیز سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
نرگس آبیار از کارگردانان حکومتی است که با داستان‌نویسی در حوزه جنگ و تحت عنوان «دفاع مقدس» همکاری‌اش را با نهادهای حکومتی از جمله حوزه هنری و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس آغاز کرد و پس از آن نیز با همین رویکرد وارد سینما شد. منتها در سینما نیز همکاری با نهادهای حکومتی را ادامه داد و فیلم «شبی که ماه کامل شد» را به سفارش وزارت اطلاعات ساخت و برای آن جوایزی از جشنواره فیلم فجر نیز دریافت کرد.
آبیار سال ۱۳۹۳ پس از ساخت فیلم «شیار۱۴۳»، به دیدار علی خامنه‌ای رفت و رهبر جمهوری اسلامی ایران از فیلم او تقدیر کرد.
