نقش مبهم و موضع‌گیری‌های متفاوت روسیه در تحولات خاورمیانه، پرسشی را در مورد ماهیت سیاست خارجی این کشور مطرح می‌سازد. زیرا روسیه با آن که نقش بزرگ و کلیدی در دگرگونی‌های منطقه دارد، با ایران گاه به‌عنوان متحد، و گاه همچون رقیب برخورد می‌کند.
پس از تشدید فشارهای اقتصادی و سیاسی اخیر علیه ایران، دولت ایران فعالیت‌های سیاسی و اقدامات دیپلماتیک خود را افزایش داد تا فشارهای اقتصادی و نظامی ایالات متحده را در همکاری با برخی کشورها کاهش دهد. دیدار مقامات ایران و روسیه، زمانی صورت گرفت که دولت ایران اقدام به توقف برخی تعهدات برجام کرد؛ مسئله‌ای که نیاز به حمایت‌های تازه داشت. بر همین اساس، روسیه یکی از دیپلمات‌های ارشد خود را به تهران فرستاد تا مقامات ایران را از راه‌اندازی مجدد فعالیت‌های هسته‌ای که قرار بود در واکنش به فشارهای ایالات متحده آغاز شود، جلوگیری به‌عمل آورد و دولت ایران را به ادامه گفتوگوها تشویق کند تا مسیر، برای رسیدن به یک توافق همه جانبه هموار شود.
از سوی دیگر، قرار است در جریان ماه ژوئن جاری، نشست امنیتی سه جانبه میان اسرائیل، روسیه و ایالات متحده در بیت‌المقدس برگزار شود. پرونده سوریه و نقش ایران در منطقه، از جمله مسائل محوری است که در این اجلاس بحث و بررسی خواهد شد و موضع‌گیری روسیه را در قبال نقش منطقه‌ای ایران هویدا خواهد کرد، زیرا روسیه از یک سو ایران را متحد خود می‌داند، و از سوی دیگر، تلاش دارد تا نفوذ ایران را در منطقه کاهش دهد.
روسیه می‌خواهد از فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی که بر ایران اعمال شده است، بهره‌برداری کند. از این رو، در تلاش است تا نقش میانجی‌گری خود را در حل بحران روابط میان ایران و آمریکا ، به ویژه پس از ابراز آمادگی هر دو جانب ایران و ایالات متحده برای از سرگیری گفتوگوها، افزایش دهد.
علی‌رغم پیوندها و منافع مشترک گسترده، روسیه و ایران در زمینه‌های مختلف و متعددی، همچون همکاری‌های سیاسی دو جانبه در برخورد با بحران سوریه، گسترش روابط تجاری، انتقال سامانه موشکی اس-۳۰۰ و فعالیت‌های نظامی مشترک در سوریه، دارای هماهنگی و همکاری هستند. اما در مسئله خاورمیانه، اختلافات و ناسازگاری‌هایی نیز میان دو جانب وجود دارد.
تردیدی نیست که روسیه در موارد سیاسی بسیاری از ایران حمایت می‌کند و دولت ایران نیز امیدواری زیادی به روسیه و «حق وتو»ی آن کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد دارد؛ به‌خصوص اگر آمریکا در صدد صدور قطعنامه‌ای علیه ایران از جانب آن نهاد باشد. اما در زمینه دور زدن تحریم‌ها و فروش نفت ایران، روسیه کمک شایانی به دولت آن کشور نخواهد کرد.
با توجه به سیاست‌های ضد آمریکایی ایران در منطقه و منافع ژئوپلیتیک و امنیتی مشترکی که مسکو را با تهران پیوند می‌دهد، دولت ایران تلاش خواهد کرد تا روسیه را وادار به حمایت از ایران کند. روسیه نیز نمی‌تواند نقش کلیدی ایران را در خاورمیانه و آسیای مرکزی نادیده بگیرد، زیرا هر گونه تغییر جهت در سیاست ایران که به سود ایالات متحده تمام شود، می‌تواند منافع روسیه را در این پهنه جغرافی گسترده در خطر اندازد.
از سوی دیگر، روسیه نمی‌خواهد وارد درگیری آمریکا و ایران شود و در عوض، تلاش می‌کند تا از تنش‌های موجود برای تحکیم روابط خود با ایالات متحده بهره‌برداری کند.
در واقع، درگیری‌های ایالات متحده و ایران بیشتر به سود روسیه است، زیرا افزایش تنش با ایران، توجه آمریکا را از رقابت با روسیه می‌کاهد و بر مسائل ایران و خاورمیانه متمرکز می‌کند. همچنین، فشارهای ایالات متحده بر ایران، منجر به نزدیکی بیشتر روابط میان ایران و روسیه می‌شود.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، با میانجی‌گری در بحران کنونی، حسن نیت و همکاری خود را به واشنگتن نشان می‌دهد، به‌ویژه که در ماه جاری، مشاوران امنیت ملی ایالات متحده، روسیه و اسرائیل در نشست بیت‌المقدس گرد هم می‌آیند و موضوع برطرف کردن نگرانی‌های اسرائیل و آمریکا را نسبت به گسترش نفوذ ایران در منطقه، با روسیه مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند. تلاش‌های ایران برای ایجاد پایگاه‌های نظامی در نزدیکی مرزهای اسرائیل و خروج برنامه‌ریزی شده نیرو‌های آمریکایی از سوریه، منجر به نگرانی اسرائیل شده است و انتظار می‌رود که این مسئله نیز در گفت‌وگو‌های بیت‌المقدس به بحث گذارده شود.
به نظر می‌رسد که روسیه به نگرانی‌های اسرائیل توجه بیشتری نشان دهد، زیرا در گذشته نیز روسیه با استفاده اسرائیل از برخی از پایگاه‌ها برای حملاتی به تأسیسات موشکی و پهباد‌های ایران، مخالفت نداشته است. اما نتانیاهو مطمئنا جویای همکاری‌های بیشتر روسیه به‌منظور کاهش حضور ایران در سوریه خواهد بود.
از سوی دیگر، روسیه سعی دارد از وقوع درگیری نظامی میان ایالات متحده و ایران که منجر به بحرانی شدن شدید اوضاع منطقه می‌شود، جلوگیری کند. در واقع، هر تحولی که نیازمند افزایش شمار نیرو‌های ایالات متحده در خاورمیانه باشد، برای نفوذ روبه‌رشد روسیه در منطقه، تهدیدی به‌حساب می‌آید.
بدین ترتیب، مسکو خواهد کوشید تا با استفاده از اهرم دیپلماسی، مانع وقوع درگیری میان آمریکا و ایران در خاورمیانه شود. روسیه همچنین تلاش می‌کند تا در برابر همکاری برای برطرف کردن نگرانی‌های اسرائیل، تحریم‌های آمریکا بر روسیه را نیز کاهش دهد و موفقیت‌هایی را در پرونده اوکراین به‌دست آورد. اما در پیوند با بحران جنگ در سوریه و محدود کردن فعالیت‌های ایران در آن کشور، روسیه خواهان به‌رسمیت شناخت رژیم بشار اسد، لغو تحریم‌ها و برقراری روابط عادی با سوریه است.
البته مواضع و اقدامات روسیه در برابر تحولات سوریه، در تضاد با منافع تهران و مسکو نیست. سال گذشته، هنگامی که طبق یک توافق‌نامه همکاری نظامی میان ایران و سوریه، مدیریت یکی از تأسیسات بندر «طرطوس» به ایران واگذار شد، روسیه به مخالفت پرداخت. افزون بر آن، فشارهای روسیه بشار اسد را به برخی اقدامات واداشت که منجر به محدود شدن مشارکت نظامی و اقتصادی ایران در قلمرو سوریه شد.
تنش میان روسیه و ایران بر سر مسائل سوریه همواره ادامه داشته است و در موارد متعددی، روسیه در جهت محدود کردن نفوذ روبه‌رشد ایران در سوریه تلاش کرده است. با توجه به نقش بی‌ثبات کننده ایران در سوریه، شاید پس از پایان جنگ و آغاز بازسازی آن کشور، کشور‌های عربی خلیج فارس خواهان کاهش نفوذ ایران در سوریه باشند؛ مسئله‌ای که روسیه را به تلاش در جهت محدود کردن نفوذ ایران در منطقه ناگزیر خواهد ساخت.
با وجود منافع مشترک بسیار روسیه و ایران در تثبیت رژیم بشار اسد، شکاف اختلافات مرتبط با منافع هر کشور در بحران سوریه، کاملا آشکار شده است. مسکو که نقش روسیه را در ثبات و استقرار خاورمیانه کلیدی می‌داند، در چند روز آینده نشان خواهد داد که برای مهار کردن نفوذ روز‌افزون ایران در منطقه، چه اقداماتی در پیش خواهد گرفت. تصمیم روسیه در قبال این بحران، می‌تواند در نزدیکی روابط میان مسکو و واشنگتن و موقعیت بین‌المللی روسیه، اثرگذار باشد.
