کمتر از بیست روز پس از سفر دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به ژاپن و پیشنهاد شینزو آبه برای تسهیل گفت‌وگوها میان واشنگتن و تهران، نخست وزیر ژاپن امروز به تهران رسید تا با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران دیدار کند. سفر آقای آبه به تهران و تلاش‌های دیپلماتیک ژاپن برای تنش زدایی میان آمریکا و ایران از چند جهت مهم است.

شنیزو آبه یکی از معدود رهبران جهان است که میانه فوق العاده خوبی با دونالد ترامپ دارد. از آغاز ریاست جمهوری ترامپ تا کنون او بیشتر از هر رهبری در جهان، به کاخ سفید دعوت شده است و آخرین بار در آوریل امسال، مهمان ویژه رئیس جمهوری برای جشن سالگرد تولد بانوی اول آمریکا بود. یک ماه پس از آن دعوت، آبه نیز با صمیمت بی‌سابقه از ترامپ در ژاپن پذیرایی کرد؛ او را به فینال کُشتی سنتی ژاپن برد، طعم غذای محلی ژاپن را به او چشاند و هر روز صبح با رئیس جمهوری آمریکا گلف بازی کرد. ترامپ نیز برای این که حسن نیت رفیقانه‌اش را نسبت به آبه ثابت کرده باشد، از تهدید افزایش تعرفه‌های گمرکی بر صادرات ژاپن به آمریکا کوتاه آمد و بحث بر سر آن را به ماه‌های آینده موکول کرد.

مناسبات توکیو با تهران نیز حسنه است. آبه، در آستانه نود سالگی برقراری مناسبات سیاسی میان ژاپن و ایران، به دیدار آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی رفته است. به استثنای سال‌های جنگ دوم جهانی، روابط تجاری و سیاسی میان این دو کشور از ثبات ویژه‌ای برخوردار بوده است. ژاپن چهارمین مصرف کننده بزرگ نفت در جهان است. در سال ۲۰۰۶ ایران، سومین صادر کننده نفت خام به ژاپن پس از عربستان و امارات متحده عرب بود. تحریم‌های فزاینده آمریکا، به شدت حجم صادرات نفت ایران به ژاپن را کاهش داده است. ایران حالا فقط در حدود سه درصد نفت خام مورد ضرورت ژاپن را تأمین می‌کند.

شینزو آبه گفته است که فهرست خواست‌های آمریکا و یا پیام واشنگتن را به تهران نمی‌برد و ماموریت او «تبادل نظر صریح» با رئیس جمهور روحانی و رهبر ایران است. ژاپن، به گفته آبه، می‌خواهد نقش یک میانجی بی‌طرف را بازی کند و امیدوارست بتواند برای تنش زدایی و تامین ثبات و صلح در خاورمیانه کاری بکند. توکیو پیچیدگی‌های بحران سیاسی در خاورمیانه را به خوبی درک می‌کند و از همین رو نخست وزیر این کشور محتاطانه در تلاش است که توقعات جهانی از سفرش به تهران را در سطح واقع‌بینانه‌ای نگه دارد.

واقعیت اما این است که نمی‌توان در شرایط کنونی اهمیت سفر بلندپایه‌ترین مقام سیاسی ژاپن، پس از چهل و یک سال، به تهران را نادیده گرفت. تنش‌های سیاسی و نظامی میان آمریکا و تهران به بالاترین حد ممکن رسیده است. ایالات متحده در ادامه سیاست فشار حداکثر به تهران، چهار روز پیش از سفر نخست وزیر ژاپن، صنایع پتروشیمی ایران را نیز تحریم کرد. ترامپ هر چند به طور غیرقابل پیش‌بینی در برابر حلقه‌های جنگ‌افروز در واشنگتن، خود را مقاوم نشان داده است، اما تعدد عناصر منطقه‌یی بحران خاورمیانه و احتمال یک خرابکاری آگاهانه در منطقه خلیج فارس، خطر رویارویی نظامی آمریکا و ایران را بالا برده است. شماری از کشورهای منطقه نیز با توجه به مناقشاتی که با تهران دارند، بی‌میل نیستند که پای آمریکا را در یک جنگ دیگر در خاورمیانه بکشانند. حمله به کشتی‌های نفتکش عربستان سعودی در بندر فجیره و در تازه‌ترین مورد، حمله حوثی‌ها به فرودگاه یمن و احتمال ربط گروه‌هایی در ایران با این حوادث، به خوبی نشان‌دهنده شکنندگی اوضاع در منطقه است.

ترامپ با این که از تاثیر تحریم‌هایی که به گفته او «باعث ایجاد مشکلات زیادی برای ایران شده است»، راضی به نظر می‌رسد، اما در عین حال می‌خواهد رهبران ایران را، چه با فشار و چه با ترغیب، به پای میز مذاکره بکشاند و ادعای «هنر معامله»گری‌اش را به کرسی بنشاند. دست‌کم در حال حاضر، شینزو آبه، تنها امید ترامپ برای چنین کاریست. این که مقام‌های جمهوری اسلامی تا چه حد حاضر‌ند متاع آبه را بخرند، پرسش دیگریست. بخشی از این معما در روزهای آینده و پس از سفر نخست وزیر ژاپن به تهران، حل خواهد شد. تهران برخلاف آن چه در ظاهر ادعا می‌کند، برای همیشه در سنگر «مقاومت» نخواهد ایستاد. مقابله با تاثیرات تحریم‌ها، در حالی که هر روز ترامپ بر شمار آن‌ها می‌افزاید، عملی و ممکن نیست. مقام‎های ایرانی دیر یا زود «جام زهر» را خواهند نوشید. تلاش تهران این است که غلظت کُشندگی «زهر» چنین جامی بسیار بالا نباشد. شینزو آبه اگر جام دلخواه تهران را فراهم کند، مقام‌های جمهوری اسلامی آن را سر خواهند کشید.