بریتانیا، فرانسه و آلمان و جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند که از اقدام آمریکا در طرح شکایت از ایران با هدف فعال شدن مکانیسم ماشه حمایت نمی‌کنند.

مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا روز گذشته در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، یادداشت آغاز روند فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی ایالات‌متحده را به او ارایه داد.

اما سه کشور اروپایی که همچنان عضو برجام هستند در نامه خود به گوترش با اشاره به خروج آمریکا از برجام اعلام کردند که این «یادداشت» را اثرگذار نمی‌دانند. روسیه و چین به عنوان دیگر اعضای برجام نیز نظر مشابهی دارند و می‌گویند تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران باید در موعد مقرر (۲۷مهرماه) لغو شوند.

به این ترتیب رایزنی‌های ۳۰ روز آینده که در روند عادی فعال شدن مکانیسم ماشه به معنی نخستین فرجه شورای امنیت برای تصویب قطعنامه‌ای جدید به منظور لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است، بر یک پرسش بنیادین متمرکز خواهد بود: آیا ایالات‌متحده آمریکا می‌تواند به عنوان یک مشارکت‌کننده در برجام (که دیگر در آن حضور ندارد) و عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل، از عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای شاکی باشد یا خیر.

پاسخ کوتاه ایران و دیگر کشورهای حامی برجام به این پرسش، «خیر» است. اما آمریکا می‌گوید، قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام ضمیمه آن است، حق شکایت را برای هر یک از اعضای دایم شورای امنیت محفوظ نگاه‌داشته است.

هرچند بریتانیا، فرانسه و آلمان می‌گویند مخالف فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا هستند، در نامه خود به «عدم پایبندی سیستماتیک ایران به تعهدات خود در برجام» و همچنین نگرانی عمیق از پیامد‌های امنیتی لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران برای منطقه اشاره کرده‌اند.

ایران در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸ در واکنش به خروج آمریکا از برجام و انفعال اروپا، تعهدات خود در چارچوب برجام را در پنج مرحله کاهش داد و اروپا همواره از تهران خواسته است که به تعهدات خود بازگردد.

از سوی دیگر، سه کشور اروپایی پیش‌تر در بیانیه‌ای جداگانه اعلام کرده بودند که تا سه سال دیگر تحریم‌های تسلیحاتی اتحادیه اروپا علیه ایران را حفظ می‌کنند. به این معنی که فارغ از سرنوشت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، تهران دست‌کم در آینده نزدیک نمی‌تواند روی تجارت سلاح با اروپا حساب کند. گزارش رویترز حاکی از آن است که اروپا برای راضی کردن روسیه و چین-دو عضو دایم شورای امنیت-به منظور حمایت از قطعنامه وتو شده پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم‌‌های تسلیحاتی علیه ایران نیز تلاش زیادی انجام داده بود که به نتیجه نرسید.

بریتانیا، فرانسه و آلمان دی‌ماه گذشته در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل نسبت به برنامه‌های موشکی ایران با قابلیت حمل سلاح ابراز نگرانی کرده بودند. موشک‌هایی که روز گذشته، دو مدل از آنها با نام‌های «حاج قاسم» و «ابومهدی مهندس» رونمایی شد.

کاهش تعهدات ایران در چارچوب برجام، قطعنامه شورای حکام درمورد ضرورت همکاری ایران با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فعالیت‌های موشکی و پیامدهای امنیتی لغو تحریم‌های تسلیحاتی برای منطقه از جمله مواردی است که آمریکا در طرح شکایت از تهران به آنها استناد می‌کند.

علاوه بر اسرائیل و شورای همکاری خلیج فارس که ادعا می‌کنند، لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران یک «تهدید» برای منطقه است، دبیرکل سازمان ملل تایید کرده که سلاح‌های استفاده شده در حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی «منشاء ایرانی» داشته‌اند.

هرچند مقامات جمهوری اسلامی این گزارش‌ها را بی‌اساس خوانده و بر اهداف صلح‌آمیز خود در منطقه تاکید دارند، این گزارش‌ها که از سوی معتبرترین نهادها و سازمان‌های بین‌المللی منتشر شده‌اند، می‌توانند به عنوان سند در تکمیل شکایت آمریکا مورد استفاده قرار گیرند.

شاید از نگاه برخی ناظران، اعلام مخالفت اروپا با فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا به معنی ایجاد یک شکاف عمیق بین مواضع آمریکا و متحدانش در آنسوی آتلانتیک باشد. اما از زاویه دیگر، این اعلام مخالفت می‌تواند روشی برای خرید زمان تا روشن شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا باشد.

پاراگراف‌های پایانی نامه سه کشور اروپایی و بیانیه قبلی آنها در حفظ تحریم‌های تسلیحاتی اروپا علیه ایران نشان می‌دهد که آنها هم در دغدغه‌های امنیتی ناشی از لغو تحریم‌های تسلیحاتی و عدم پایبندی به تعهدات در برجام با واشینگتن اشتراک نظر دارند. اما از آنجایی که نتیجه انتخابات آمریکا می‌تواند بر استراتژی واشینگتن در قبال ایران تاثیرگذار باشد و از سوی دیگر در شرایط کنونی امکان دستیابی به توافقی دیگر برای جایگزین کردن برجام وجود ندارد، اروپا با محافظه‌کاری همچنان زیر چتر «برجام» باقی‌مانده‌ است. موقعیتی آشفته و متناقض که از یک سو موافق برجام و تحریم تسلیحاتی ایران است و از سوی دیگر با مکانیسم ماشه و فعالیت‌های موشکی جمهوری اسلامی مخالفت می‌کند.

پومپئو در توصیف موضع اروپا می‌گوید که آنها در محافل خصوصی موافق تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران هستند اما در شورای امنیت، طرف «آیت‌الله»‌ها ایستادند.

در صورتی که مکانیسم ماشه بر اساس تعریف کلی خود پیش برود، با طرح شکایت آمریکا، این امکان وجود دارد که همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تا ۶۵ روز دیگر دوباره برقرار شود. اما اکنون حق آمریکا برای شکایت از ایران مورد تردید شماری از کشورها قرار دارد و بحث‌های حقوقی، سیاسی و ابهام‌های مرتبط با آن می‌تواند مسیر پیش‌بینی نشده‌ای را پیش روی اعضای شورای امنیت قرار دهد. حرکت در این مسیر اگر به بازگشت همه تحریم‌‌ها منتهی نشود، مانع از آن خواهد شد که تحریم‌‌‌های تسلیحاتی دو هفته مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا (۱۳ آبان) به طور بی‌قید و شرط لغو شوند.