در تازه‌ترین موج انتقادها از طرح «حکومت موقت» به‌عنوان شرط رسیدن به صلح در افغانستان، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی این کشور، چنین پیشنهادی را به «معنای فرصت دایمی مداخله خارجی‌ها» دانسته و آن را از اساس رد کرده است.

پیش‌ از آن نیز، اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، شب گذشته در سخنرانی مجازی به انستیتوی پژوهشی «آسپن» گفت که ایجاد حکومت موقت فاقد مشروعیت است و منجر به خونریزی خواهد شد. او گفت:‌ «ما به دلیلی به تدبیر تاکید می‌کنیم که از زمان دکتر نجیب، تجربه و آگاهی داریم. همه می‌دانیم که او را چگونه فریب دادند. سازمان ملل متحد به وی تضمین داده بود که صلح تامین می‌شود، اما متاسفانه به فاجعه انجامید.»

دکتر نجیب که همچون آقای غنی، از قوم احمدزی و رئیس‌جمهور افغانستان بود، به دنبال سال‌ها جنگ با مجاهدین، سرانجام در سال ۱۹۹۲ حاضر شد به امید رسیدن به صلح از ریاست‌جمهوری کنار برود و قدرت را به دولت انتقالی مجاهدین مورد حمایت پاکستان، انتقال دهد. اگرچه سال‌های آخر دولت دکتر نجیب، سال‌های فقر، هرج‌ومر‌ج، تفرقه و توطئه بود و دولت سرانجام از درون فروپاشید؛ اما نتیجه استعفا وی، جنگ شدید داخلی را رقم زد که به ویرانی پایتخت و کشتار هزاران نفر انجامید. اکنون تاریخ بار دیگر اشرف غنی را بر سر همان دوراهی خطرناک قرار داده‌ است.

طرح حکومت موقت از کجا ریشه می‌گیرد؟

موضع‌گیری‌های پی‌درپی رهبران ارشد دولت افغانستان علیه این طرح، به‌عنوان گام اصلی برای رسیدن به توافق با طالبان در راه کاهش خشونت، نشان می‌دهد که برنامه ایجاد حکومت موقت، بیش‌ازپیش جدی شده است. شیرمحمد عباس استانکزی، معاون دفتر سیاسی گروه طالبان و مذاکره‌کننده ارشد این گروه، در تازه‌ترین اظهارات خود در مسکو گفته است که اگر اشرف غنی استعفا دهد، طالبان حاضر است با حکومت جدید اسلامی کار کند. هرچند او به طرح دولت موقت اشاره‌ای مستقیمی نکرده، اما بسیاری معتقدند که گام دوم بعد از کناره‌گیری آقای غنی، ایجاد دولت موقت مورد توافق نظام جمهوریت و گروه طالبان است.

پیش‌ از اعلام نظر آقای استانکزی، فایل صوتی سخنان امین احمدی، مذاکره‌کننده دولت افغانستان، نیز به رسانه‌ها درز کرد که می‌‌گفت:‌ «شرط جهان برای کمک به افغانستان این است که با طالبان صلح شود و راه صلح این است که یک حکومت مشترک تشکیل شود و در این حکومت مشترک، دکتر غنی نیست. نهایت کوشش این است که نظام حفظ شود نه حکومت؛ حکومت قربانی می‌شود. غنی، قربانی اول است. در جهان هیچ حامی‌ای ندارد. هزاره را، قوم‌ها را، در این جهت زیاد هزینه نکنید.»

البته این تنها آقای احمدی نیست که از ضرورت ایجاد حکومت موقت سخن می‌راند. حفیظ منصور، دیگر مذاکره‌‌کننده دولت افغانستان  هم پیش‌تر و در سخنرانی در انستیتوی مطالعات استراتژیک افغانستان در کابل، گفت که اگر در جریان گفت‌وگو با طالبان، بحث به جایی برسد که بین حفظ نظام جمهوری اسلامی و شخص اشرف غنی به‌عنوان رئیس‌جمهور، شرط انتخاب باشد، رای او بدون شک به نظام خواهد بود. او نیز طرح حکومت موقت را مطرح کرده بود.

با این حال به نظر می‌رسد طرح موقت به مسئله جدی تبدیل شده است.

«دولت جدید اسلامی»

همه‌چیز در توافقنامه صلح آمریکا و طالبان ریشه دارد که معمار آن زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان، است. طالبان و آمریکا در این توافقنامه پذیرفته‌اند که بعد از برآورده شدن تمام شرایط و ایجاد «دولت جدید اسلامی» بعد از صلح، با هم کار کنند. بسیاری و از جمله طالبان، راه رسیدن به این هدف را ایجاد دولت موقت می‌دانند تا قدرت از اشرف غنی به دولت مورد توافق تمام جناح‌ها انتقال یابد و بعد «دولت جدید اسلامی» ایجاد شود.

آقای خلیلزاد که دوره ماموریت او در دولت جو بایدن تمدید شده، نیز در گفت‌وگوهای خود با رهبران خارج از دولت مانند حامد کرزی، عبدالرب رسول سیاف، کریم خلیلی و عبدالله عبدالله، به دولت موقت به‌عنوان مرحله گذار به دولت پساصلح، اشاراتی داشته‌ است.

این گفت‌وگوها چنان باعث ناراحتی اشرف غنی، رئیس‌جمهور کشور شد که در جریان سفر آخر زلمی خلیلزاد به کابل حاضر نشد با او دیدار کند و مسئولیت گفت‌وگو با خلیلزاد را به حنیف اتمر، وزیر خارجه خود واگذار کرد. این نشانه واضحی از مخالفت دو دوست دیرین است که حالا در دو جایگاه متفاوت و با سیاست‌های مختلف، رو در روی یکدیگر قرار گرفته‌اند.

چشم‌ها به دولت بایدن دوخته شده است

اکنون مذاکره‌کنندگان دولت افغانستان و گروه طالبان بیش از دو هفته است که دور دوم مذاکرات بر سر تقسیم قدرت و ایجاد دولت جدید را در دوحه شروع کرده‌ اما پیشرفت زیادی نداشته‌اند. آقای استانکزی می‌گوید که هیئت دولت اشرف غنی صلاحیت آن را ندارد که درباره نوع نظام و تقسیم قدرت تصمیم بگیرد چراکه آقای غنی چنین اختیاری را به این هیئت نداده است.

در کابل هم اصرار رئیس‌جمهور بر این است که قدرت را تنها از راه صندوق رای و به رئیس‌جمهور منتخبی که از راه انتخابات پیروز شود، انتقال خواهد داد. انتخابات ریاست‌جمهوری آینده افغانستان، سه سال بعد برگزار می‌شود. پیروزی جو بایدن در آمریکا نیز به تقویت دیدگاه آقای غنی کمک کرده است. او در گفت‌وگو  با وزیر خارجه جدید آمریکا، بر حفظ دولت خود تاکید کرده است. انتظار می‌رود هیئتی از آمریکا برای بررسی اوضاع به کابل وارد شود که ظاهرا بلندپایه‌تر از آقای خلیلزاد خواهد بود.

با توجه به این شرایط، چنین به نظر می‌رسد که مهمترین عامل در ترسیم نقشه‌راه سیاسی آینده افغانستان، موضع‌گیری دولت بایدن است. اگر واشینگتن به آقای خلیلزاد و طرح صلح او اعتماد کند، ایجاد حکومت موقت، اجتناب‌ناپذیر و تغییر دولت در کابل، قطعی خواهد شد اما اگر آقای غنی بتواند نظر بایدن را تغییر دهد، بدون شک دولت او ادامه خواهد یافت و گفت‌وگوهای صلح به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت تا به نتیجه برسد.