سال گذشته، مرگ ۵۰ هزار پرنده مهاجر برای محیط‌زیست شمال کشور فاجعه‌بار بود. سیزدهم بهمن‌ماه امسال هم با کشف ۷۵ قطعه پرنده تلف شده در میانکاله، بیم تکرار فاجعه می‌رفت؛ آماری که بر اساس اعلام سازمان محیط‌زیست مازندران، در کمتر از چند روز به ۸۳۹ قطعه پرنده تلف شده از گونه‌های مختلف رسید.

سم بوتولیسم؛ دلیل تکراری مرگ پرندگان

پس از تحقیق و بررسی سازمان دامپزشکی کل کشور درباره مرگ دسته‌جمعی پرندگان در اواخر دی‌ماه ۱۳۹۸، علت مرگ، سم «بوتولیسم» اعلام شد. سمی که باکتری کلستریدیوم بوتولینوم آن را تولید می‌کند و پرندگان با بلعیدن گیاهان یا حیوانات آلوده به این سم، فلج می‌شوند و سپس جان خود را از دست می‌دهند.

حالا تراژدی در تالاب میانکاله، از نو تکرار شده است و فعالان محیط‌زیست بسیار نگران هستند. آمار مرگ‌ومیر پرندگان در این تالاب به‌سرعت در حال افزایش است و ظاهرا نتیجه تحقیقات سال گذشته، در جلوگیری از تکرار فاجعه تاثیری نداشته است؛ داستانی تکراری در محیط‌زیست ایران.

فعالان محیط‌زیست، سازمان دامپزشکی و سازمان محیط‌‌زیست، در روزهای گذشته عوامل متعددی چون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، بیماری نیوکاسل، سم بوتولیسم و ورود فاضلاب به این تالاب را به‌عنوان دلایل مرگ پرندگان مطرح کردند اما در نهایت، سازمان دامپزشکی بار دیگر علت این تلفات را سم بوتولیسم تشخیص داد.

اهمال‌کاری سازمان محیط‌زیست به قیمت جان پرندگان

نخستین مقامی که در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌های فعال در ایران، به موضوع بالا رفتن آمار تلفات پرندگان در تالاب میانکاله اشاره کرد، بهمن نقیبی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی بود. او گفت: «سازمان دامپزشکی لاشه‌های پرندگان را دریافت و بلافاصله بررسی کرد. در این بررسی ابتلای این پرندگان به آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و بیماری نیوکاسل رد شد و علت مرگ این پرندگان مانند سال گذشته سم بوتولیسم است.»

وی توضیح داد: «باکتری‌ کلستریدیوم بوتولینوم در محل‌هایی که اکسیژن کم باشد، در بقایای گیاهان کف تالاب رشد می‌کند و گرمای هوا نیز شرایط را برای رشد این باکتری فراهم می‌سازد. این سم بسیار کشنده است و جلوگیری از تکثیر آن کار بسیار دشواری است مگر این که تالاب میانکاله احیا شود.»

اما بخش مهم صحبت‌های این مقام سازمان دامپزشکی که نشان از اهمال‌کاری سازمان محیط‌زیست دارد، اینجا است: «امسال در بخش‌هایی از این تالاب شاهد عقب‌نشینی آب بودیم و اگر تالاب احیا نشود، این فاجعه ممکن است سالیان سال تکرار شود. همچنین هرچه مواد عالی در محیط بیشتر شود، اکسیژن، کمتر و محیط برای رشد باکتری، مساعدتر می‌شود.»

سم بوتولیسم با پرندگان چه می‌کند؟

کلستریدیوم بوتولینوم یک باکتری بی‌هوازی است که در گیاهان فاسد و مواد حیوانی تکثیر می‌شود و اغلب در دوره‌های کمبود اکسیژن و کیفیت پایین آب، در دریاچه‌ها پدید می‌آید. پرندگانی که با بیوتوکسین مسموم می‌شوند، نمی‌توانند از بال‌ها و پاهای خود استفاده کنند و به عبارتی دچار کم‌حرکتی و ناتوانی از پرواز می‌شوند. پرنده مسموم سپس به فلج ماهیچه‌های گردن دچار می‌شود و توان  نگه‌داشتن سرش را از دست می‌دهند. به همین دلیل گردن آن‌ها خمیده می‌شود و به آن‌ها «گردن خمیده» می‌گویند. این پرندگان ممکن روزها در این وضعیت باقی بمانند.