اگر چه پاکسازی فرهنگی مسلمانان ترک­‌تبار در استان سین‌کیانگ،  برای دولت چین به دردسر دیپلماتیک بزرگی در روابط این کشور با غرب تبدیل شده است، اما چین، بی‌اعتنا به  انتقادات، قصد دارد موضوع خودمختاری و تمایز فرهنگی مسلمانان منطقه اویغور را برای همیشه حل کند.

در دو دهه گذشته، دولت چین به بهانه جنگ با تروریسم و افراط‌‌گرایی اسلامی، مناطق مسلمان‌نشین سین‌کیانگ را تحت کنترل شدید امنیتی قرار داده است. بخشی از این اقدامات امنیتی، شامل دستگیری خودسرانه مسلمانان اویغور و انتقال آنان به اردوگاه‌های کاراجباری، شست‌و‌شوی مغزی و تفتیش اعتقادی است. یک اویغور ممکن است به دلیل داشتن ریش بلند، حجاب، یا نمازخواندن، «افراطی» تلقی و به اردوگاه‌های کار اجباری و آموزش اعتقادی فرستاده شود. دولت چین این اردوگاه‌ها را مراکز بازآموزی و مبارزه با افراط‌گرایی اسلامی توصیف می‌کند. 

جورج رابرتس، استاد مردم‌شناسی دانشگاه جورج تاون آمریکا، که ۲۵ سال درباره مردم اویغور در سین‌کیانگ، قزاقستان و ترکیه تحقیق میدانی انجام داده است، اقدامات دولت چین علیه اویغورها را نمونه کلاسیک پاکسازی استعماری فرهنگی می‌داند که استعمارگران اروپایی پیش‌ترعلیه فرهنگ‌های بومی و قومی در قاره‌های آمریکا و آفریقا در پیش می‌گرفتند.

 اویغورها، مسلمانانی ترک‌زبان هستند که جمعیتشان به بیش ۱۱ میلیون نفر می‌رسد و عمدتا در نواحی مرزی شمال‌غربی چین زندگی می‌کنند. در این منطقه همانند تبت، همواره گرایش‌های جدایی‌طلبانه نه چندان پررنگی وجود داشته که به ‌خصوص در دهه ۹۰، باعث بروز برخی حوادث خونین شده است. اما چنان که رابرتس توضیح می‌دهد، دولت چین بعد از سال ۲۰۰۰ میلادی کوشید تا به این گرایش‌های جدایی‌طلبانه برچسب تروریستی بزند و اقدامات خود را تشدید کند.

به گفته نویسنده، دولت چین پس از لابی‌گری بسیار، دولت آمریکا را متقاعد کرد که گروه‌های مسلح تبعیدی اویغور در افغانستان را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار دهد. پس از این که نام گروهی مانند «ترکستان اسلامی شرقی» (که برای استقلال مناطق مسلمان‌نشین ‌چین مبارزه می‌کرد) در آن لیست قرار گرفت، دولت چین یک برنامه گسترده امنیتی و فرهنگی‌ در سین‌کیانگ به راه انداخت.

نویسنده می‌گوید که آن اقدام آمریکا، پیامد‌های زیادی برای اویغورهای سراسر چین داشت و دولت چین به بهانه آن توانست با توجیه اقدامات خود، «گرایش‌های جدایی‌طلبانه در میان اویغورها را به عنوان تهدید تروریستی مرتبط با القاعده برچسب زند». این کار، دست‌کم در آغاز، نمی‌توانست اقدامات امنیتی دولت چین در سین‌کیانگ را زیر سوال ببرد، اما پس از سال  ۲۰۱۷، ابعاد تراژیک و هولناک اقدامات چین آشکار شد.

رابرتس بر این باور است که دولت چین، تهدید تروریستی جدایی‌طلبان اویغور را  بیش از اندازه بزرگ کرده است. او گروه‌های تروریستی فعال اویغور در افغانستان و سوریه را به کنایه، «شرکت تولید ویدیو در شاخه نظامی» توصیف می‌کند که فعالیتشان در تهدید دولت چین و وعده استقلال «ترکستان شرقی»، خلاصه می‌شود. 

از نظر نویسنده، دولت چین تمام اویغورهای مسلمان را تهدید امنیتی و حاکمیتی به حساب می‌آورد و بهترین راه‌حل را هم محو فرهنگی این گروه می‌داند. به نقل از این کتاب، «انگیزه اصلی دولت، پاکسازی فرهنگی اویغورها است... و می‌خواهد اویغورها را در دولت قومی ‌هان [قوم اکثریت در چین] ذوب کند» و هیچ نشانه فرهنگی و مذهبی از این جمعیت بر جای نگذارد. دولت چین با این اقدامات کوشیده است تا «با تغییر ترکیب جمعیتی، شهرهای اویغورنشین مانند کاشغر را مملو از قوم‌ هان و کاملا مثل دیگر شهرهای چین کند و تقریبا تمام  نشانه‌های فرهنگ اویغوری را از‌ آن‌ها بزداید.»

رابرتس در کتاب خود با جزئیات، نظام نظارت و کنترل پلیسی دولت چین در سین‌کیانگ و اردوگاه‌های کار اجباری و آموزش اعتقادی را تشریح می‌کند. دولت با نصب گسترده دوربین‌های مداربسته و با استفاده از فناوری تشخیص چهره، رفت ‌و ‌آمد و روابط مردم با یکدیگر در مناطق شهری سین‌کیانگ را زیر نظر دارد. تمام اطلاعات شهروندان، از جمله روابط اجتماعی، اعتقادات و رفتارهای مذهبی‌ آنان در پایگاه داده‌ها ثبت شده است. در مناطق روستایی هم که کنترل گسترده با دوربین‌های مداربسته ممکن نیست، اعضای حزب کمونیست به خانه‌های اویغورها می‌روند، مدتی با آن‌ها زندگی می‌کنند و گزارش‌های مفصلی از رفتار و گفتار خانواده‌های مسلمان تهیه می‌کنند و در اختیار مقامات قرار می‌دهند. آن‌ها وظیفه دارند تا «رفتارهای افراطی» این خانواده‌ها را تشخیص و به مقامات گزارش دهند. 

به گفته نویسنده، از نظر مقامات چینی این «رفتارهای افراطی» از درازی ریش، نوع لباس، نام‌های عربی، نخوردن شراب و  نان «حرام»، تا مواد و مطالب مذهبی را دربرمی‌گیرد. اساسا «زندگی و وفاداری اویغورها [به دولت چین] پیوسته زیر نظارت و ارزیابی مقامات قرار دارد». به طور خلاصه، «مقررات دولتی تقریبا تمام رفتارهای مذهبی و استفاده از هر نوع اطلاعات مذهبی را که مورد پذیرش دولت نیست، جرم می‌پندارد».

وضعیت در اردوگاه‌های اجباری به مراتب بدتر و غیرانسانی است. به گفته نویسنده، اویغورهای زندانی در آنجا، «مجبورند ساعت‌های متمادی زبان چینی بیاموزند و به تبلیغات حزب کمونیست گوش دهند که در آن اسلام و فرهنگ اویغوری، به عنوان ایدیولوژی خطرناک معرفی می‌شود.» زندانیان اردوگاه‌ها گفته‌اند که اجازه صحبت به زبان غیرچینی ندارند. همچنین، گزارش‌هایی در مورد بدرفتاری، شکنجه، تجاوز و عقیم‌سازی زنان اویغوری در این اردوگاه‌ها وجود دارد.

رابرتس باور دارد که دولت چین با این اقدامات، فعالیت‌های تروریستی در خاک چین را از یک تهدید ضعیف به یک خطر جدی تبدیل می‌کند؛ چنانچه یک جنگجوی اویغوری تبعیدی به نویسنده می‌گوید که تمام اعضای خانواده‌اش به دست مقامات چینی ناپدید شده‌اند و او از مردن در جنگ با دولت چین، نمی‌ترسد، چون «چیزی برای از دست دادن و زندگی کردن ندارد». 

با این حال، نویسنده احساس می‌کند که برای توقف اقدامات دولت چین علیه اویغورها، شانس اندکی وجود دارد و فشارهای بین‌المللی بر این کشور، تنها محدود به برخی دولت‌های غربی است. سایر کشورها، به‌خصوص در آسیا، به دلیل روابط نزدیک اقتصادی با چین، با دولت‌های غربی علیه پکن همراه نمی‌شوند.

مشخصات کتاب:

شان رابرتس/ جنگ با اویغورها: کارزار دولت چین علیه مسلمانان سین‌کیانگ/ انتشارات دانشگاه پرینستون/۳۲۹ص/۲۰۲۰