کسانی که ۶۵۰ سال قبل در مجاورت یکی از داغ‌ترین و خشک‌ترین کویرهای دنیا، روی سد کریت کار می‌کردند، احتمالاً برایشان مهم نبود که رکوردهای جهانی را جابه‌جا کنند اما سازه‌ای که به دست آن‌ها تکمیل شد برای چندین قرن، بلندترین و نازک‌ترین (کم‌عرض ترین) آب‌بند جهان بود که حتی زلزله شدید طبس را هم تاب آورد.

سد کریت در طبس و خواهرخوانده قمی‌اش سد کبار، اولین سدهای قوس نازک بزرگ جهان بودند که در اوایل قرن ۱۴ میلادی در دوره مغول‌های ایلخانی ساخته شدند.

چشمه‌های آب گرم و سرد موجود در این تنگه طبیعی کریت، از نظر جغرافیایی زیبایی منحصربه‌فردی به آن می‌دهد. در قسمتی از مسیر رود روان در آن‌که بسیار شبیه «تنگه واشی» است می‌توان هم‌زمان جریان آب سرد و گرم را دید. چشمه‌های آب گرم این منطقه که به «مرتضی علی» معروف است یک جاذبه گردشگری شناخته‌شده‌اند. در مسیر این تنگه، «طاق شاه‌عباسی» بنا شده است که قدمت آن به دوره‌ی صفوی می‌رسد. گفته می‌شود مرمت‌هایی بر روی این سد در دوره صفویه انجام‌شده است.

 نام این سد از سال ۱۳۵۰ هجری قمری تا اوایل قرن حاضر به‌عنوان یک رکورد جهانی و یکی از حیرت‌انگیزترین دستاوردهای مهندسی سد در قرون‌وسطی در تاریخ مانده است.

ساخت سد قبل از انقلاب صنعتی از نظر ارتفاع فقط در مقیاس متوسطی انجام می‌شد. سدها معمولاً به تشکیل مخازن آب برای شهرها، تأمین نیروگاه آسیاب‌های آبی و تأمین آب برای کانال‌های ناوبری محدود بودند. احتمالاً برجسته‌ترین این سازه‌ها سد خاکی ۳۵ متری که در سال ۱۶۷۵ در سنت فررو، نزدیک تولوز، فرانسه ساخته شد، بود. این سد آب کانال میدی را تأمین می‌کرد و برای بیش از ۱۵۰ سال بلندترین سد خاکی جهان بود.

ارتفاع سد کریت، ۶۴ متر است و تا آغاز قرن بیستم به‌عنوان بلندترین سد جهان ایستاده بود. در پایان قرن، مخزن آن تقریباً پر شد و سیلابی که مرتباً از سد عبور می‌کرد باعث فرسایش جدی آن شد. برای ایجاد مخزنی جدید و هدایت آب سیل به‌دوراز ساختار باستانی، سدی بزرگ‌تر در بالادست سد قدیمی ساخته شد.

سد تاریخی کریت که ۶۵۰ سال پیش ساخته‌شده است، هنوز هم به‌عنوان نمونه‌ای روشن از خلاقیت، هماهنگ با سیلاب، توسعه پایدار و کنار آمدن با عدم قطعیت عوامل طبیعی، عمل می‌کند این آب‌بند بی‌نظیر که در نزدیکی طبس، مرکز ایران، شش قرن آب و سیلاب رودخانه کریت را برای آبیاری تنظیم کرده، می‌توانست نمادی از پایداری مصرف آب باشد اما در عوض به مادی برای نادیده گرفتن میراث و دانش گذشتگان تبدیل شد.

 متأسفانه با نادیده گرفتن تجربه با ارزش نسل‌های گذشته، سدی مدرن درست در بالادست سد تاریخی ساخته شد.

 هنگامی‌که ۶ سال پس از آبگیری، سد جدید به دلیل خطا در تخمین ورودی رودخانه عملاً خالی ماند، ارزش کار سازندگان سد قدیمی بیش‌ازپیش نمایان شد.

روستای کریت مرکز دهستان نخلستان در ۱۷ کیلومتری طبس واقع‌شده و سد قدیمی کریت «با مخزنی با حجم بیش از یک‌میلیون مترمکعب» وظیفه تأمین آب روستاهای پایین‌دست آن را بر عهده داشته است. این سد در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۵۲۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

در دهه‌های اخیر، نبوغ مهندسی تاریخی ایران برای ارائه نمونه‌ای از همکاری بین نسلی و چند فرهنگی در برابر چالش‌های مصرف بهینه آب و خشک‌سالی با تلفیق آب‌بند و قنات به فراموشی سپرده شد و با سدسازی‌های لجام‌گسیخته، برداشت آب غیراصولی آب روان و آب ذخیره‌شده که قرن‌ها تمدن ایران مرکزی را سیراب می‌کرد، سرعت بیابان‌زایی در این مناطق را چند برابر کردند.