۴۳ سال پیش در چنین روزهایی، در نوزدهم بهمن ۱۳۵۷، گروهی از همافران، درجه‌داران، و تعداد انگشت‌شماری از افسران جزء نیروی هوایی شاهنشاهی، با حضور در «مدرسه رفاه» وفاداری خود را به روح‌الله خمینی، رهبر اسلام‌گرا و افراط‌گرای انقلاب ضدسلطنتی ۵۷، اعلام کردند. در نتیجه اقدامات آنان و روند آتی انقلاب، بهترین افسران باتجربه نیروی هوایی شاهنشاهی اخراج، بازداشت، و حتی شماری نیز اعدام شدند.
از میان بردن نیروی انسانی متخصص از یک سو و لغو قراردادهای خرید تسلیحات از سوی رژیم جمهوری اسلامی از سوی دیگر، و در نهایت تحریم تسلیحاتی ایران توسط دولت ایالات متحده آمریکا در نتیجه گروگان‌گیری کارکنان سفارت آن کشور به‌دست دانشجویان هوادار خمینی، سبب شد تا از توان رزمی نیروی هوایی ارتش به دلیل کاهش تدریجی هواگردهای عملیاتی، کاسته شود.
در ۴۳ سال اخیر، رژیم جمهوری اسلامی ایران تنها در سال‌های پایانی عمر «اتحاد جماهیر شوروی» موفق به خرید هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن شد، آن هم هواپیماهایی که به علت شمار اندک از یک سو و نبودِ پشتیبانی فنی و آموزشی از سوی کشور سازنده، عمدتا با زمینگیری مواجه بودند و هرگز نتوانستند توان رزمی نیروی هوایی ارتش را که در نتیجه انقلاب و جنگ هشت‌ساله ایران و عراق از دست رفته بود، جبران کنند.
ضعف فرماندهی، بی‌توجهی مسئولان حکومتی، و اختصاص بودجه ناچیز به نیروی هوایی ارتش در سالیان اخیر، سبب شده است تا توان این نیرو تا جایی کاهش یابد که قادر به پرداخت هزینه‌های تعمیر و نگهداری، خرید سوخت، و لوازم یدکی هواپیماهایش نباشد. تصاویر ماهواره‌ای و اسناد معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، از زمینگیری بیش از نیمی از هواپیماهای این نیرو در سال جاری حکایت دارد.
این تصاویر ماهواره‌ای که در دو ماه گذشته از پایگاه‌های یکم و هفتم شکاری نیروی هوایی ارتش ایران تهیه شده است، نشان‌‌گر زمینگیری و غیرعملیاتی بودن ۴۵ فروند از ۶۹ فروند هواپیمای نیروی هوایی ارتش است. اسناد معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش نیز حکایت از زمینگیری و از رده خارج شدن ۱۵۴ فروند از ۲۹۷ هواپیمای جنگنده و بمب‌افکن آن نیرو دارد. فرماندهان نیروی هوایی ارتش نیز به جای اعتراض به بودجه ناچیز این نیرو و ناتوانی آن در خرید قطعات برای راه‌اندازی هواپیماهای زمینگیر، همواره به دروغ ادعا کرده‌اند که آن نیرو هیچ هواپیمای زمینگیری ندارد. در این گزارش با استناد به اسناد و مدارک، اثبات می‌کنیم که ادعای این فرماندهان واقعیت ندارد.
تنها ۲۸ فروند از ۶۹ هواپیمای ترابری نیروی هوایی ارتش عملیاتی باقی مانده است
چنانچه بالاتر ذکر شد، نیروی هوایی ارتش ایران ۶۹ فروند هواپیمای ترابری در اختیار دارد. از آن میان، ۱۴ فروند ترابری سبک است که عبارتند از ۹ فروند فوکر ۲۷-۴۰۰اِم تروپشیپ (Fokker F27-400M Troopship) و پنج فروند فوکر ۲۷-۶۰۰ فرندشیپ (Fokker F27-600 Friendship). تمامی این هواپیماها در خدمت گردان ۱۱ فوکر ۲۷ در پایگاه یکم شکاری تاکتیکی شهید لشکری در تهران هستند.
از میان هواپیماهای فوکر۲۷ نیروی هوایی ارتش، تنها چهار فروند عملیاتی هستند که یکی از آن‌ها همواره در پایگاه نهم شکاری تاکتیکی در بندرعباس به عنوان هواپیمای گشت دریایی، به‌کار گرفته می‌شود. دو هواپیمای فوکر۲۷ دیگر تحت تعمیر رده‌بالا یا چک ۵، در مرکز تعمیرات فوکر۲۷ نیروی هوایی ارتش هستند. چهار فروند در انتظار تعمیرند، و چهار فروند نیز دائمی از رده پرواز خارج، و تبدیل به منابع لوازم یدکی شده‌اند.
هواپیماهای ترابری متوسط نیروی هوایی ارتش، مشتمل بر ۲۱ فروند سی-۱۳۰ئی و ۱۴ فروند سی-۱۳۰اِچ ملقب به هرکولس است. این هواپیماها در خدمت گردان‌های ۱۱، ۱۲ و ۷۲ ترابری تاکتیکی در دو پایگاه یکم و هفتم شکاری تاکتیکی، به ترتیب در شهرهای تهران و شیراز قرار دارند. از میان سی-۱۳۰های نیروی هوایی ارتش، تنها ۱۶ فروند عملیاتی هستند که هشت فروند در تهران و هشت فروند در شیراز قرار دارند. هشت فروند سی-۱۳۰ دیگر نیز در حال حاضر تحت تعمیر اساسی یا رده دپویی هستند و ۱۱ فروند دیگر هم به علت نبود قطعات یدکی، زمینگیر شده‌اند.
نیروی هوایی ارتش ۲۰ فروند هواپیمای ترابری سنگین نیز در اختیار دارد. از آن تعداد ۹ فروند ایلیوشین ۷۶اِم دی و تی‌دی سابق نیروی هوایی عراق، در خدمت گردان ۷۱ ترابری تاکتیکی در شیراز، و ۱۱ فروند بوئینگ ۷۴۷ در چهار مدل نیز در خدمت گردان ۱۱ بوئینگ ۷۴۷ در پایگاه یکم شکاری تاکتیکی در تهران است.
از میان هواپیماهای ایلیوشین۷۶ نیروی هوایی ارتش، تنها دو فروند عملیاتی، و دو فروند دیگر نیز تحت تعمیر اساسی است؛ ازجمله یک فروند در شیراز و دیگری در مرکز تعمیرات هواپیمای پارس آویشن نیروی هوافضای سپاه پاسداران در فرودگاه مهرآباد تهران. از میان ۱۱ فروند بوئینگ ۷۴۷ نیروی هوایی ارتش نیز سه فروند، شامل یک فروند مسافربری از نوع بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی، یک فروند باربری از نوع بوئینگ ۷۴۷-۲جِی۹اِف، و یک فروند سوخت‌رسان با قابلیت حمل بار از نوع بوئینگ ۷۴۷-۱۳۱اِف، عملیاتی است. سه فروند بوئینگ ۷۴۷ دیگر نیز تحت تعمیرات دوره‌ای، و چهار فروند دیگر هم به علت نبود قطعات زمینگیر هستند.
نیروی هوایی ارتش از هواپیماهای سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷-۳جی۹سی خود برای حمل بار نیز استفاده می‌کند. از میان چهار فروند سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷ باقیمانده نیروی هوایی ارتش که در پایگاه یکم شکاری تاکتیکی و در خدمت گردان ۱۱ بوئینگ ۷۰۷ قرار دارند، تنها دو فروند عملیاتی است، یک فروند دیگر در انتظار تعمیر و نگهداری است، و فروند چهارم به منبع قطعه برای هواپیماهای دیگر تبدیل شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
تنها ۱۴۳ فروند از ۲۹۷ فروند جنگنده نیروی هوایی ارتش عملیاتی است
نیروی هوایی ارتش هم‌اکنون ۲۹۷ فروند هواپیمای جنگنده از هشت نوع، شامل اف-۴، اف۵5، اف۷، اف-۱۴، میگ۲۹، سوخو۲۴، و میراژ اف۱، در ۱۳ مدل متفاوت در اختیار دارد. این جنگنده‌ها در خدمت ۱۳ اسکادران شکاری تاکتیکی جمعی در ۹ پایگاه شکاری نیروی هوایی هستند: پایگاه یکم شکاری تاکتیکی در تهران، پایگاه دوم در تبریز، پایگاه سوم در نزدیکی همدان، پایگاه چهارم در دزفول، پایگاه ششم در بوشهر، پایگاه هفتم در شیراز، پایگاه هشتم در اصفهان ، پایگاه نهم در بندرعباس، و پایگاه دهم در چابهار. بر اساس آخرین آمار معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، تعداد جنگنده‌های عملیاتی آن نیرو به شرح زیر است:
- شکاری بمب‌افکن همه‌منظوره اف-۴ فانتوم ۲:
۶۲ فروند از مجموعه جنگنده‌های نیروی هوایی، هواپیماهای اف-۴ فانتوم ۲ با میانگین سنی ۵۰ سال هستند. هشت فروند از آن‌ها اف-۴دی است که تنها چهار فروندشان عملیاتی است و در خدمت گردان ۱۰۱ آموزشی فرماندهی هوایی در پایگاه دهم شکاری تاکتیکی. از جنگنده‌های اف-۴دی، به علت فقدان لوازم یدکی برای راه‌اندازی رادار‌های آن‌ها، فقط برای آموزش خلبانان جنگنده‌های اف-۴ئی که به تعداد ۵۴ فروند در نیروی هوایی موجود است، استفاده می‌شود. هم‌اکنون تنها ۲۵ فروند از جنگنده‌های اف-۴ئی نیروی هوایی ارتش عملیاتی است که در خدمت گردان‌های ۳۱، ۶۱، و ۹۱ شکاری تاکتیکی قرار دارند.
- شکاری بمب‌افکن سبک اف-۵ فریدام فایتر، تایگر ۲، و کوثر:
۵۹ فروند از جنگنده‌ها، خانواده جنگنده‌های اف-۵ است. شش فروند از آن‌ها از نوع اف-۵آ فریدام فایتر (F-5A Freedom Fighter) با نزدیک به ۶۰ سال سن است که در سال ۱۳۹۸ از خدمت خارج شدند و از آن‌ها به عنوان منبع لوازم یدکی برای عملیاتی نگهداشتن هواپیماهای آموزشی اف-۵بی استفاده می‌شود.
۴۷ فروند از اف-۵ها (شامل دو فروند ساخته شده در ایران) نیز از نوع اف-۵ئی تایگر ۲2 است که ۳۸ فروندشان عملیاتی است. نمونه آموزشی-رزمی آن‌ها، یعنی اف-۵اِف، نیز به تعداد ۱۶ فروند موجود است که ۱۳ فروند آن عملیاتی است. سه فروند از اف-۵اِف‌ها (شامل یک فروند ساخته شده در ایران) با پنج فروند اف-۵ئی (شامل دو فروند ساخته شده در ایران) در دست ارتقا به سطح کوثر هستند.
- شکاری رهگیر اف-۱۴آ تامکت:
نیروی هوایی ارتش ایران هم‌اکنون ۶۰ فروند جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت در اختیار دارد که شمار هواپیماهای عملیاتی آن‌ها در سال جاری به‌شدت نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. تنها ۱۷ فروند از تامکت‌های نیروی هوایی ارتش عملیاتی هستند. از جنگنده‌های باقیمانده، تنها پنج فروند تحت تعمیر اساسی است و ۱۰ فروند در انتظار تعمیر اساسی، و ۲۸ فروند دیگر هم به منبع قطعه تبدیل شده‌اند.
- شکاری بمب افکن سبک اف-۷ ایرگارد:
از میان ۴۲ فروند جنگنده اِف-۷اِن و اِف تی-۷اِن نیروی هوایی ارتش ایران، تنها ۱۲ فروند، شامل چهار فرونداِف-۷اِن تک‌کابین وهشت فروند اِف تی-۷اِن دوکابینه آموزشی-رزمی، عملیاتی‌اند و در خدمت گردان ۸۴ آموزشی فرماندهی نیروی هوایی در پایگاه هشتم شکاری قرار دارند. ده فروند اف-۷ دیگر تحت تعمیر اساسی یا در انتظار آن هستند، و بقیه به منبع لوازم یدکی برای این جنگنده‌های چینی تبدیل شده‌اند.
- شکاری رهگیر میگ-۲۹ فالکروم:
نیروی هوایی ارتش ایران در حال حاضر تنها ۲۳ فروند جنگنده رهگیر میگ-۲۹، شامل ۱۷ فروند تک‌کابین و شش فروند دوکابینه آموزشی-رزمی (میگ-۲۹یو بی) در اختیار دارد که در خدمت گردان‌های ۱۱ و ۲۲ شکاری تاکتیکی (به ترتیب در تهران و تبریز) هستند. از این جنگنده‌ها تنها هشت فروند میگ-۲۹بی تک‌کابین و پنج فروند میگ-29۲۹یو بی دو کابینه عملیاتی هستند. دو فروند دیگر نیز در پایگاه‌های یکم شکاری تاکتیکی و شرکت صنایع هوایی ایران (صها) تحت تعمیر اساسی قرار دارند.
- بمب‌افکن تاکتیکی سوخو-۲۴اِم کِی فِنسِر:
در حال حاضر ۲۷ فروند بمب‌افکن تاکتیکی سوخو-۲۴اِم کِی نیروی هوایی ارتش در خدمت گردان‌های ۷۱ آموزشی تاکتیکی، و ۷۲ شکاری تاکتیکی در پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی در شیراز باقی مانده‌اند. از این میان تنها ۹ فروند عملیاتی است، و پنج فروند دیگر تحت تعمیر اساسی قرار دارند. دو فروند از آن‌ها در شرکت صها در تهران، و سه فروند دیگر در مرکز اورهال سوخو-۲۴نیروی هوایی ارتش در شیراز تحت تعمیرند.
- شکاری همه‌منظوره میراژ اف.۱:
از مجموعه جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش، ۲۴ فروند جنگنده میراژ اف.۱ سابق نیروی هوایی عراق در بدترین وضعیت آمادگی رزمی هستند. سامانه‌های تسلیحات این جنگنده‌ها عملیاتی نیست، و هیچ‌یک از آن‌ها نمی‌تواند تسلیحات حمل کند. ۱۷ فروند از آن‌ها میراژ اف۱ئی کیو تک‌کابین، و هفت فروند از آن‌ها میراژ اف.۱ بی کیو دو کابینه آموزشی-رزمی است. تنها شش فروند از این ۲۴ جنگنده عملیاتی است و سه فروند دیگر نیز تحت تعمیر اساسی در شرکت صها در تهران و مرکز اورهال میراژ نیروی هوایی ارتش در مشهد هستند.
آیا میزان پایین هواپیماهای عملیاتی نیروی هوایی ارتش پذیرفتنی است؟
بر اساس استانداردهای فرماندهی نیروی هوایی شاهنشاهی که از استانداردهای غربی و نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا اقتباس شده بود، میزان هواگردهای عملیاتی آن نیرو بالاتر از ۷۵ درصد بود. به عنوان مثال، از تعداد ۲۰۱ فروند جنگنده بمب‌افکن همه‌منظوره، ۱۹۶ فروند عملیاتی بود که برابر است با ۸۴ درصد. بیش از ۸۰ درصد از هواپیماهای اف۴ نیز آمادگی رزمی کامل داشتند. اما اکنون تنها ۴۶ درصد از جنگنده‌های اف۴ نیروی هوایی ارتش ایران عملیاتی هستند که از آن میان، کمتر از ۱۸ فروند آمادگی رزمی کامل دارند.
در مجموع، از میان تنها ۱۴۳ فروند جنگنده پروازی و عملیاتی نیروی هوایی ارتش ایران، کمتر از ۴۰ فروند از آمادگی رزمی کامل برخوردارند. این جنگنده‌ها عمدتا برای دفاع هوایی در شیفت‌های آماده‌باش سریع (Quick Reaction Alert) قرار دارند. موشک‌های آن‌ها، به‌ویژه جنگنده‌های آمریکایی، بسیار فرسوده است و درصد موفقیت‌شان در شکار اهداف پرنده، کمتر از پنج درصد است.
عمده جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش ایران به علت اختصاص نیافتن بودجه مناسب به آن نیرو در چهار دهه گذشته، ارتقا نیافته‌اند و از ساده‌ترین تجهیزات لازم در نبردهای هوایی امروزی، چون سامانه‌های دفاع فردی در برابر موشک‌های زمین به هوا و هوا به هوا، بی‌بهره‌اند. این جنگنده‌ها در نبردهای هوایی علیه نیروهای هوایی پیشرفته حرفی برای گفتن ندارند و تنها می‌توانند در صورت بروز درگیری با گروه‌های بنیادگرای اسلامی چون داعش و طالبان، یا نیروهای هوایی ضعیف کشورهای همسایه، مانند جمهوری آذربایجان، نقش ایفا کنند.
در حالی که بیش از نیمی از هواپیماهای جنگنده نیروی هوایی ارتش ایران به علت کمبود بودجه و نیز تحریم‌های تسلیحاتی زمینگیرند، حمید واحدی، فرمانده آن نیرو، نه تنها به اختصاص نیافتن بودجه مناسب در لایحه بودجه ارائه شده از سوی دولت ابراهیم رئیسی برای خرید لوازم یدکی، یا ساخت نمونه‌های ایرانی آن‌ها برای راه‌اندازی هواگردهای زمینگیر، اعتراض نمی‌کند، بلکه همواره به دروغ ادعا می‌کند که آن نیرو هیچ هواپیمای زمینگیری در اختیار ندارد. با این حال، تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های محرمانه معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش که در اختیار نگارنده است، حکایت از آن دارد که این نیرو در بدترین وضعیت آمادگی رزمی هواگردهای خود در ۳۷ سال اخیر قرار دارد.
