دولت برای اداره کشور پول ندارد و با بهانه مبارزه با رانت و فساد و قاچاق و اصلاح الگوی مصرف، سیاست انقباض اقتصادی را پیش گرفته که حذف ارز ترجیحی از تازه‌‌ترین این تصمیمات است.

حذف ارز ترجیحی یا همان ۴۲۰۰ تومانی گندم، تازه‌ترین تصمیم دولت است که منجر به گران شدن ماکارونی و انواع نان فانتزی یا صنعتی در ایران شده است.

مقام‌های دولتی می‌گویند این افزایش قیمت مربوط به نان سنتی نیست و آنها  در ازای افزایش قیمت آرد، یارانه‌ای برای جبران به مصرف‌ کنندگان پرداخت خواهند کرد.

در روز‌های اخیر انتشار خبر حذف ارز ترجیحی آرد، قیمت هر بسته آرد برای تولیدکنندگان نان‌های فانتزی را از ۷۰ هزار به۶۷۰ هزار تومان رسانده و نرخ ۱۱ نوع نان صنعتی یا فانتزی را گران‌تر از قبل کرده است.

قیمت نان فانتری چقدر شده است؟

براساس جدولی که روز سه‌شنبه ۱۳ اردیبهشت منتشر شده، قیمت جدید نان باگت معمولی ۱۰ هزار تومان، نان باگت فرانسوی ۱۵ هزار تومان، نان شیرمال ۱۸ هزار تومان، نان فتیر ۱۵ هزار تومان و نان تست بزرگ ۲۹ هزار تومان شده است.

قیمت ماکارونی و انواع بیسکویت نیز در هفته جاری افزایش قابل توجهی یافته است.

افزایش قیمت هر کیلو آرد صنعتی از دو هزار و ۲۷۰۰ تومان به ۱۲ هزار تومان مهم‌ترین علت این افزایش قیمت است.

ادامنه این افزایش قیمت به حوزه نان سنتی هم رسیده و گزارش‌هایی مبنی بر افزایش انواع نرخ نان در برخی شهر‌ها منتشر شده است، اما مقام‌های دولتی این افزایش قیمت را قانونی نمی‌دانند.

چرا ارز ترجیحی گندم حذف شد؟

دولت در سال‌های گذشته برای هفت تا هشت کالا از جمله دارو و گندم، ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی اختصاص داده بود که این سیاست مانع از افزایش سرسام‌آور این کالاهای ضروری شده بود.

مجلس در بودجه سال ۱۴۰۱ به دولت مجوز حذف این ارز ترجیحی را داد که دولت با اجرای این قانون در عمل جرقه گرانی با شیب تند نان و دارو در ۱۰ روز گذشته را زد.

دولت ابراهیم رئیسی ارز ۴۲۰۰ تومانی را باعث بروز «فساد» و «رانت» می‌داند و گمان می‌‌کند با حذف آن می‌تواند «فساد» در بخش گندم و دارو را کنترل کند.

مقام‌های دولتی می‌گویند تقاضای آرد یارانه‌ای واحدهای صنف و صنعت در سال ۱۳۹۹ بیش از ۸۳۱ هزار تن بوده که سال ۱۴۰۰ به یک میلیون و ۳۱۳ هزار تن رسید و در سال ۱۴۰۱ نیز پیش‌بینی افزایش آن را داشتند که با حذف ارز ترجیحی در عمل صورت مساله را از بیخ و بن پاک کردند.

آنها می‌گویند سالانه ۳۰ هزار میلیارد تومان تنها به گندم و آرد بخش صنعت یارانه می‌دادند تا محصولات غذایی مانند ماکارونی، بیسکوییت و انواع شیرینی به قیمت پایین تری دست مردم برسد.

آن‌طور که مقام‌های دولت رئیسی می‌گویند این محصولات یارانه‌ای نه‌تنها سر سفره مردم نمی‌رسید، بلکه به «صورت قاچاق و یا صادرات محصولات یارانه‌دار از مرزها خارج می‌شد.»

سرانه مصرف نان سنتی در ایران چقدر است؟

در ایران نان قوت غالب و غذای اصلی مردم به شمار می‌رود. نان در مقایسه با بسیاری از مواد غذایی مثل گوشت و شیر دارای چگالی انرژی بیشتری است و به همین خاطر محصولی با جایگاه ویژه در میان خانوارهای ایرانی به شمار می‌رود.

گزارش‌‌های رسمی می‌گوید متوسط مصرف سرانه روزانه نان هر ایرانی در سال ۱۳۹۲ معادل ۳۱۰ گرم (۱۱۳ کیلو در سال) بوده که این مقدار حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد انرژی دریافتی مورد نیاز روزانه هر فرد را تامین می‌کند.

کسانی که مقدار بیشتری نان مصرف می‌کنند بیش از ۶۰ درصد پروتئین، بیش از ۴۵ درصد کلسیم و فسفر و بیش از ۸۰ درصد آهن مورد نیاز روزانه خود را از نان به دست می‌آروند.

این آمار در سال ۱۳۹۸ براساس برخی گزارش‌ها به رقم ۱۶۰ کیلوگرم در سال رسید که نشان از افزایش سهم این محصول نسبت به سایر مواد غذایی در سبد خانوارهای ایرانی است.

سهم نان، شاخص روشن و تقریبا دقیقی از میزان امنیت و سلامت غذایی هر خانوار در ایران و جهان محسوب می‌شود. به این معنا که هر چقدر توان مالی خانوار قوی‌تر باشد، کیفیت مواد غذایی با سلامت بالا و کالری مناسب در سبد مصرفی آنها بیشتر می‌شود و در مقابل هر چقدر توان مالی یک خانوار ضعیف‌تر باشد، سهم مواد غذایی با کالری بالا و سلامت و کیفیت پائین در سبد مصرفی بیشتر می‌شود.

سهم نان از هزینه‌های خانوار چقدر است؟

نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۶ به طور میانگین اهمیـت نان در سبد کالاهای خوراکی خانوار‌های شهری تغییر محسوسی نداشته است.

این تحقیق می‌گوید نان در سال ۱۳۷۵ حدود ۳.۸۲ درصد هزینه خانوار‌های شهری را تشکیل می‌داد که این سهم در سال ۷۶ به ۴.۳۵ و در سال ۷۷ به ۴.۴۲ درصد افزایش یافته است.

این نسبت در سال ۱۳۸۰ به حدود پنج درصد و در سال ۱۳۸۶ عددی  معادل ۴.۱۱ درصد ثبت شده است.

نتایج یک گزارش دیگر نشان می‌دهد هزینه سالانه نان خانوار‌های شهری و روستایی در سال ۱۳۹۲ به نسبت سال ۱۳۸۶ بیش از ۶۵۰ درصد افزایش داشته که این افزایش تنها منجر به کاهش ۱۵ درصدی مصرف نان در این دوره شده است.

این تحقیق هزینه سالانه نان برای هر خانوار شهری در سال ۱۳۸۶ را بیش از ۶۷ هزار تومان اعلام کرده که این رقم در سال ۱۳۹۲ به کمتر از ۴۵۰ هزار تومان رسیده است.

هزینه سرانه سالانه نان برای هر خانوار روستایی در سال ۱۳۸۶ هم ۷۶ هزار تومان بوده که در سال ۱۳۹۲ به حدود ۵۰۰ هزار تومان رسیده است.

گزارش مرکز آمار هم می‌گوید ۲۱ درصد هزینه‌های خانوار‌های ایرانی در سال ۱۳۹۹ مربوط به آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن و گوشت بوده است.

یک گزارش سال ۱۳۹۹ هم نشان می‌دهد اگر روزانه یک خانواده چهار نفره می‌خواست چهار نان تافتون مصرف کند، باید ماهانه  ۶۶ هزار تومان هزینه می‌کرد؛ یعنی سالانه رقمی حدود ۸۰۰ هزار تومان.

نان نماد فلاکت معیشت مردم ایران

نان قوت غالب مردم ایران است و بعد از گران شدن برنج و حبوب در سال‌های اخیر، گرایش به مصرف آن با وجود افزایش قیمت، بیشتر از قبل شده است، اما افزایش مستمر قیمت این کالای استراتژیک در آینده باعث کاهش بیشتر مصرف آن از سبد خانوار‌های ایرانی شود.

بررسی مقایسه‌ای نمودارهای «نرخ تورم» و «نرخ تورم غذا» نشان می‌دهد در دوره‌هایی كه شتاب افزایش قیمت‌ها و افزایش نرخ تورم تجربه شده، «نرخ تورم غذا» از «نرخ تورم» پیشی گرفته است تا جایی که بیشترین مقدار تورم سالانه در پنج سال اخیر ۵۹ درصد بوده، در حالی که بیشترین مقدار تورم غذا در مدت مشابه ۸۴.۴ درصد را نشان می‌هد.

نتایج تحقیقات اقتصادی می‌‌گوید در سال‌های ۹۰ الی ۹۶ از بین پنج گروه غذایی منتخب نان، گوشت، لبنیات، غلات و سبزیجات تنها سهم نان از كل مخارج صرف شده بیشتر شده كه می‌تواند بیان‌گر كاهش سطح زندگی در جامعه شهری ایران باشد به طوری كه در این سال‌ها بیشتر سیری شکم مطرح بوده تا مصرف مواد مغذی.

غلات مهمترین منبع غذایی در ایران است به طوری که ۶۳ درصد جیره غذایی روزانه خانوارهای ایرانی را به خود اختصاص داده است.

مطالعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد مصرف گندم در سبد مصرفی خانوار‌های ایرانی طی دهه اخیر رو به افزایش بوده كه حکایت از جایگزین شدن آن به جای سایر محصولات غذایی در سبد معیشت خانوار‌هاست.

از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد جامعه ایران از الگوی غذایی مطلوبی برخوردار نیست، مصرف شیر و لبنیات، تخم مرغ و سبزی و میوه در جامعه به ترتیب ۲۰ و ۲۵ درصد كمتر از مقادیر توصیه شده در سبد غذایی مطلوب پیشنهادی وزارت بهداشت است.

سهم ماهی در رژیم غذایی جهان نزدیک به ۴۷ گرم در روز است در حالی كه در ایران متوسط مصرف ماهی پنج گرم در روز است.

گزارش مركز آمار كشور نشان می دهد طی سال های اخیر مصرف شیر و محصولات لبنی هم از ۱۲۷ کیلو در سال ۱۳۹۰ به ۱۰۰ کیلو در سال ۱۳۹۷ رسیده و این در حالی است كه سرانه مصرف شیر در جهان ۱۱۳ کیلو است.

تمام این آمار‌ها حکایت از وخیم شدن معیشت مردم ایران دارد؛ مردمی که سال‌هاست در منابر مذهبی به آنها گفته شده «از دری كه فقر وارد شود، از در ديگر ايمان بيرون می‌رود.»