موقعیت جغرافیایی ترکیه و نیاز روز افزون اقتصاد این کشور به منابع انرژی باعث شده است تا نقش انرژی در سیاست خارجی این کشور روز بروز افزایش یابد. دولت ترکیه از انرژی به‌عنوان اهرمی برای افزایش سطح روابط با کشورهای همسایه و کشورهایی که از آنها  نفت و گاز وارد می‌کند استفاده می‌کند. برنامه این کشور برای تبدیل شدن به مرکز تجارت انرژی (هاب انرژی) باعث شده تا این کشور نه تنها سرمایه گذاری کلانی در زیرساختار انرژی خویش انجام دهد، بلکه پروژه‌های  انتقال نفت و گاز از دریای خزر- آسیای میانه- عراق- دریای مدیترانه و... را با حساسیت خاصی دنبال کند.

سال قبل، پروژه تاناپ، که گاز میدان شاه دنیز آذربایجان را به ترکیه منتقل می‌کند افتتاح شد. فاز دوم این پروژه که گاز میدان شاه دنیز را به یونان و اروپا خواهد رساند هم در سال‌های آینده افتتاح خواهد شد. انتطار می‌رود تا آخر امسال پروژه ترک استریم که گاز روسیه را از طریق بستر دریای سیاه به ترکیه خواهد رساند افتتاح شود. افتتاح این پروژه‌ها باعث افزایش نقش ترکیه به‌عنوان مرکز ترانزیت انرژی خواهد شد. ترکیه هم از حق ترانزیت گاز بهره‌مند خواهد شد و هم می‌تواند با استفاده از موقعیت جغرافیایی خویش در امنیت انرژی اتحادیه اروپا نقش ایفا نماید.

عراق سومین تولید کننده بزرگ نفت جهان در سال ۲۰۳۰

آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که در ماه می امسال به‌چاپ رسید، از برنامه عراق برای افزایش ظرفیت تولید نفت به ۶ میلیون بشکه در روز  در سال ۲۰۳۰ خبر داده بود. آژانس پیش‌بینی کرده است که  عراق تولید نفت خود را تا سال۲۰۳۰  و به میزان ۳۰ درصد افزایش خواهد داد. در پایان ماه اوت امسال تولید روزانه نفت عراق به رقم ۶/۴ میلیون بشکه در روز رسید. دولت عراق قبلا اعلام كرده بود که تا پایان سال جاری به توليد روزانه ۵ ميليون بشكه نفت خواهد رسيد.

صادرات نفت عراق به ترکیه

خط لوله صادرات نفت عراق به ترکیه ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون و ٦٠٠ هزار بشکه نفت خام را دارد و  نفت  را از میدان‌های نفتی کرکوک در شمال عراق به بندر جیهان ترکیه انتقال می‌دهد. تا آخر ماه اوت بطور متوسط روزانه ۱۰۵۰۰۰ بشکه نفت از میادین نفتی کرکوک روانه بندر جیهان ترکیه شده است. در سال ۲۰۱۸ و بدنبال وجود اختلاف بین دولت مرکزی و  اربیل صادرات روزانه ۵۵۰۰۰۰ بشکه نفت  خام در روز از کرکوک به بندر جیهان ترکیه متوقف شده بود.

برنامه میان مدت عراق  برای  افزایش ظرفیت تولید  نفت به ۶ میلیون بشکه در سال۲۰۳۰ نیازمند سرمایه گذاری برای احداث خط لوله‌های جدید و افزایش ظرفیت خط لوله‌های در حال فعالیت است. ماه قبل فاتح سونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه و ثامر الغضبان وزیر نفت عراق، در مورد امکان احداث خط لوله جدید انتقال نفت میان دو کشور دیدار و گفتگو کردند. به گفته فاتح سونمز «خط لوله نفت میان عراق و ترکیه نه تنها درمورد نفت شمال عراق بلکه در انتقال نفت استخراج شده از تمامی نقاط این کشور به بازارهای مصرف نقش بزرگی را برعهده خواهد داشت. طرف عراقی پروژه‌های جدیدی مطرح کرد و ما نیز از این طرح‌ها استقبال کردیم».

وزیر نفت عراق هم در پایان دیدارش با وزیر انرژی ترکیه با اشاره به تمایل دولت عراق برای افزایش سطح همکاری با ترکیه در همه زمینه‌ها بویژه در بخش انرژی در مورد طرح وزارت نفت عراق که از حمایت دولت و پارلمان کشور برخوردار است گفت که وی این طرح را به آقای سونمز ارائه کرده است. به گفته ثامر الغضبان این طرح نیز عبارت از احداث یک خط لوله جدید و موازی با خط لوله کرکوک به ترکیه است. خط لوله جدید به خط لوله انتقال نفت بصره-عقبه نیز متصل خواهد بود.  

ناآرامی در عراق و اثر آن بر صادرات نفت به ترکیه

 در اکتبر سال ۲۰۱۷ دولت مرکزی عراق اعلام کرده بود که قصد احداث خطوط انتقال نفت به حجم یک میلیون بشکه در روز از کرکوک به بندر جیحان ترکیه را دارد، اما این طرح فعلا اجرایی نشده است. به نظر می‌رسد با توجه به قراردادهای جدید نفت عراق که شرایط را برای حضور شرکت‌های خارجی بیش از پیش فراهم‌تر کرده است، دولت مرکزی در صدد آماده سازی شرایط لازم برای افزایش ظرفیت صادرات نفت می‌باشد.

صادرات نفت عراق به ترکیه بارها به خاطر حملات متعدد  پ ک ک به این خط لوله با وقفه روبرو شده بود و در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴   نیروهای پیشمرگه وابسته به اقلیم کردستان پس از حمله داعش به کرکوک و عقب‌نشینی ارتش عراق از این مناطق، کنترل این منطقه را در دست گرفتند. میادین نفت کرکوک به مدت نزدیک به سه سال در کنترل اقلیم کردستان عراق قرار داشت. اما پس از برگزاری رفراندوم جدایی از عراق در سپتامبر ۲۰۱۷، نیروهای مرکزی عراق در ماه اکتبر همان سال با انجام عملیاتی کرکوک و میادین نفتی آن را در اختیار گرفتند. و پس از آن نیز صادرات نفت از کرکوک به بندر جیحان ترکیه متوقف شد.

توقف صادرات نفت کرکوک در اکتبر سال ۲۰۱۷، جریان حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز نفت از عراق به ترکیه و بازارهای بین‌المللی را متوقف کرد و حدود ۸ میلیارد دلار ضرر به درآمد نفتی عراق در سال گذشته وارد کرده بود.

سوآپ نفت کرکوک به ایران

ایران و عراق در آذر سال ۹۶ قراردادی برای سوآپ نفت کرکوک به ایران به امضا رسانیدند. جبار اللعیبی وزیر نفت وقت عراق در مورد این قرار داد گفته بود: «بین ۳۰ تا ۶۰ هزار بشکه در روز نفت خام کرکوک از طریق کامیون‌های نفتکش به منطقه مرزی که ایران در آنجا پالایشگاه دارد، تحویل داده خواهد شد». به گفته اللعیبی ایران موظف شده که نفتی با همان خصوصیات و همان مقدار که از کرکوک دریافت کرده، در بنادر جنوبی عراق در خلیج فارس تحویل دهد.

سوآپ نفت کرکوک عراق برای ایران و طرف متقابل مزایایی زیادی دارد. ایران می‌تواند با استفاده از نفت کرکوک در پالایشگاه‌های شمال غرب و غرب هزینه انتقال نفت را کاهش دهد. سوآپ نفت می‌تواند باعث افزایش حجم تجارت بین دو کشور نیز بشود. پس از اعمال تحریم آمریکا علیه صادرات نفت ایران قرارداد سوآپ نفت کرکوک در اردیبهشت امسال نیز متوقف شد. با توجه به شباهت شیمیایی نفت خام کرکوک با نفت خام ایران تحریم صادرات نفت ایران اهمیت نفت خام کرکوک را بیش از پیش مشخص‌تر کرد.

با توجه به تمایل دولت عراق برای احداث خط لوله جدید برای صادرات نفت بیشتر به ترکیه و برنامه ترکیه برای تبدیل شدن به هاب انرژی به نظر می‌رسد نقش انرژی در روابط دو کشور عراق و ترکیه در سال‌های آتی افزایش یابد اگر این خط لوله احداث شود ترکیه می‌تواند نفت بیشتری از عراق وارد کند. اگر وابستگی متقابل در روابط ترکیه و عراق برقرار شود مسیر ترکیه برای ترانزیت نفت عراق باعث افزایش نقش ژئوپلتیک ترکیه در بازار منطقه‌ای انرژی خواهد شد. مسئله امنیت این خط لوله هم مسئله مهمی است که به نظر می‌رسد هر دو کشور توجه خاصی به مقوله امنیت عرضه نفت در آینده خواهند داشت.