آموزش زبان انگلیسی در جمهوری اسلامی که در چنبره سیاست، ایدئولوژی و ناکارآمدی آموزشی گرفتار شده است، سال‌هاست که در انتظار معرفی زبان‌های فرانسوی، آلمانی و روسی به عنوان جایگزین خود است.

علی خامنه‌ای که خود در جوانی دنبال یادگیری زبان انگلیسی بود تا شیعه سیاسی را تبلیغ کند، پس از آنکه در جمهوری اسلامی رهبر شد، به یکی از منتقدان و مخالفان آموزش این زبان در مدارس تبدیل شد.

خامنه‌ای براساس برخی روایت‌ها هم مخالف سرسخت آموزش موسیقی در مدارس و هم طرفدار محدود‌سازی آموزش زبان انگلیسی، به بهانه مخالفت با «انحصار» این زبان در سیستم آموزشی مدارس دولتی ایران است.

مقام‌های آموزش و پرورش هم بیش از یک دهه است درگیر پیاده‌سازی اوامر او با هدف شکست «انحصار» زبان انگلیسی در مدارس هستند و در این سال‌ها بارها از زبان‌های آلمانی، روسی، فرانسوی و اسپانیایی به عنوان زبان‌های جایگزین یا همراه سخن به میان آورده‌اند.

در تازه‌ترین دور این تلاش‌ها قرار است طرح آموزش زبان فرانسه در برخی مدارس غیردولتی ایران از سال تحصیلی جدید (مهر) به طور آزمایشی به اجرا گذاشته شود.

احمد محمودزاده، رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و مشارکت‌های مردمی وزارت آموزش و پرورش با اعلام این خبر گفت این طرح قرار است با هدف «انحصارزدایی» از زبان‌های خارجی {انگلیسی} به اجرا گذاشته شود.

محمودزاده گفت در این رابطه، آموزش زبان فرانسه برای دانش‌آموزان پایه هفتم مدارس غیردولتی در نظر گرفته شده است.

او اضافه کرد آموزش زبان‌های اسپانیایی، آلمانی و روسی هم مدنظر است، اما در حال حاضر سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره محتوای زبان فرانسه اعلام آمادگی کرده است.

در این طرح پیش‌بینی شده از هر استان، یک مدرسه تحت پوشش طرح آموزش زبان فرانسوی قرار بگیرد و به گفته محمودزاده برخی از مدارس غیردولتی هم احتمال دارد به این طرج بپیوندند. 

پیش از او نیز حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دی ماه سال ۱۴۰۰ از تدوین کتاب‌های آموزش زبان آلمانی و فرانسه و اجرای آزمایشی آن در برخی مدارس خبر داده بود.

براساس اعلام ملکی قرار بود محتوای کتاب‌های درسی در سال ۱۴۰۱ «تغییرات عمده‌ای» نداشته باشد، اما به دستور علی خامنه‌ای برخی دروس از سیستم آموزشی حذف خواهد شد.

خامنه‌ای ۲۱ اردیبهشت در دیدار با گروهی از معلمان از وزارت آموزش و پرورش خواست برخی  دانش‌های به گفته او «بی‌فایده‌» از کتاب‌های درسی حذف شود.

چند روز بعد از این دیدار، یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد براساس دستور رهبر «مطالب غیرکاربردی که برای دانش‌آموزان منفعتی ندارند، از کتاب‌های درسی حذف خواهند شد».

دخالت خامنه‌ای و برخی دیگر از نهاد‌های حاکمیتی در تغییر و تعیین محتوای دروس مدارس و دانشگاه‌ها از سال ۱۳۸۹ وارد مرحله‌ای جدید شد به طوری که رهبر جمهوری اسلامی خواستار تحول جدی در دروس علوم انسانی و سرفصل‌های آن در دانشگاه‌ها شد.

او سال ۱۳۹۵ هم از «ترویج آموزش زبان انگلیسی در ایران» انتقاد کرد و گفت زبان علم فقط «انگلیسی» نیست... زبان‌های دیگر مثل اسپانیولی، فرانسه و آلمانی هم زبان علمند».

یک‌سال پس از این اظهارات مهدی نوید ادهم، دبیر وقت شورای عالی آموزش و پرورش اعلام کرد آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی ایران ممنوع است.

خامنه‌ای اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ در جمع گروهی از معلمان استان کرمان از تدریس و ترویج زبان انگلیسی در مدارس ایران انتقاد کرده بود.

به نوشته سایت کانون زبان ایران، سالانه حدود یک میلیون نفر در این موسسه زبان خارجی می‌آموزند که بیش از ۹۰ درصد آنها متقاضی آموزش زبان انگلیسی هستند.

این مخالفت‌ها و محدودسازی‌ها با آموزش زبان انگلیسی در ایران در شرایطی است که پیشینه آموزش رسمی این زبان در مدارس ایران به سال ۱۸-۱۳۱۷ باز می‌گردد.

در آن سال و با حمایت وزارت فرهنگ آن زمان، مجموعه شش جلدی کتاب‌های زبان انگلیسی برای تدریس در مقطع شش ساله دبیرستان را گروهی از مؤلفان ایرانی و غیر ایرانی تدوین و منتشر شد.

از آن پس تاکنون، آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور به مثابه یکی از دروس نظام آموزشی کشور، بدون وقفه محسوس و طولانی مدت در جریان بوده است.

آموزش زبان انگلیسی در سال‌های پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ چهار نقطه عطف را تجربه کرده که در سه مقطع ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۱ مجموعه کتاب‌های Right Path to English محور تدریس بود.

از سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱ و با ورود مجموعه کتاب‌های موسوم به Prospect آموزش زبان انگلیسی در ایران با تحولی جدی و مبنایی مواجه شد.

نتایج بررسی‌ها می‌گوید نظام آموزش رسمی ایران در چهار مقطع مورد مطالعه، در آموزش بهینه زبان انگلیسی با چالش‌های متعددی روبرو بوده است.

این بررسی‌ها نشان می‌دهد نظام آموزش رسمی ایران از فقدان سیاست‌گذاری کلان، در زمینه آموزش زبان‌های خارجی چه در سطح آموزش مدرسه‌ای و چه در مقطع تحصیلات دانشگاهی رنج می‌برد. 

نقص در اصول، سیاست‌گذاری‌ها و ادامه رویکرد‌ سنتی آموزش زبان انگلیسی در مدارس مبتنی بر روش دستور- ترجمه و روش خواندن محور از دیگر نارسایی‌های سیستم آموزش زبان خارجی در مدارس ایران است.

عدم انسجام محتوای کتاب‌های پایه‌های مختلف با یکدیگر و یادآوری شدن مطالب آموخته در پایه‌های قبلی، گرامر محور بودن کتاب و عدم توجه به مهارت‌های گفتاری و شنیداری، عدم جذابیت ظاهری کتاب و عدم توجه به رویکردهای نوین آموزش زبان در کتاب‌های درسی زبان انگلیسی از دیگر ضعف‌های نظام آموزشی در مدارس ایران اعلام شده است.

در این میان نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد بخشی از دبیران زبان انگلیسی با روش‌های تست‌سازی استاندارد آشنایی ندارند و در تهیه و تنظیم آزمون‌های پایانی و میان‌ترم، از برگه‌های آزمون سال گذشته خود یا دیگر همکاران استفاده می‌کنند و کمتر به طرح آزمون جدید علاقه نشان می‌دهند.

مجموعه این آسیب‌ها و نارسایی‌ها در کنار دخالت‌ها و فشار‌های سیاسی و ایدئولوژیک بیش از چهار دهه است منجر به افت کیفیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس ایران شده است.

آموزش زبان انگلیسی در مدارس ایران که پیشینه‌ای ۸۰ سال دارد به اعتراف بسیاری از کارشناسان حال و روز خوبی در مدارس جمهوری اسلامی ندارد و تلاش‌ها برای حذف و کم‌رنگ‌تر کردن آن در سیستم آموزش دولتی، منجر به وخیم‌تر شدن این حال و روز شده است.

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی که نقش اصلی در تعیین محتوای کتاب‌های درسی مدارس ایران را برعهده دارد در تعیین محتوای کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی هم دخالت دارد.

در سال‌های اخیر برخی تصمیمات این سازمان در حذف و تغییر محتوای سایر کتاب‌های درسی، جنجال‌‌هایی زیادی به همراه داشته است.

حذف انتگرال از کتاب‌های درسی دانش‌آموزان دبیرستانی از جمله ان تغییرات بود که در زمان خود با حواشی زیادی همراه شد.

انتشار فهرست بلند بالایی از حذفیات کتاب‌های درسی که نشان از جایگزینی ادبیات حکومتی پس از انقلاب ۵۷ به جای ادبیات کلاسیک ایران داشت از دیگر جنجال‌های این سازمان است.

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی همچنین در حال برنامه‌ریزی برای گنجاندن مطالب ضد آمریکایی در کتاب‌های درسی است.

خرداد ماه سال ۱۴۰۱ هم ​​علی مطهری،‌ نایب ‌رئیس پیشین مجلس گفت نفوذ مسکو در بدنه حاکمیت به اندازه‌ای است که برخی «حقایق تاریخی» حتی از کتاب‌های درسی حذف شده‌ است.

محتوای کتاب‌های آموزشی در مدارس ایران بیش از چهار دهه است که هم‌چون زبان انگلیسی در چنبره سیاست، ایدئولوژی و تصمیمات شخصی و حزبی گرفتار شده‌اند و کیفیت آموزشی دانش‌آموزان را به شدت پائین آورده‌اند.

تلاش برای حذف یا به حاشیه رناند زبان انگلیسی از مدارس در حالی صورت می‌گیرد که دانش‌آموزان ایرانی نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر، برای تحصیل در دانشگاه‌های خارجی، ورود به عرصه‌های بین‌المللی، و تعامل و ارتباطات اجتماعی با دیگر کشورهای جهان، به یادگیری زبان انگلیسی نیاز دارند.