ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، روز سه‌شنبه، ۲۸ تیر در یکی از معدود سفرهای خارجی‌ خود به خارج از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق از زمان آغاز حمله به اوکراین، به ایران رفت تا با علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، ابراهیم رئیسی، رئیس‌‌جمهوری ایران و همچنین رجب طیب اردوغان، رئيس‌جمهوری ترکیه گفت‌وگو کند.

به گزارش رویترز، این واقعیت که روسیه و ایران در تولید انرژی رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند، احتمالا برای هر مشارکت عمیق محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند؛ حتی اگر دو کشور در خصومت با غرب متحد باشند. با این حال، درباره چنین دیداری در شرایط کنونی، سوال‌های متعددی مطرح می‌شود. از جمله اینکه آیا ایران می‌خواهد در جنگ اوکراین به روسیه کمک کند؟ این رابطه در حال توسعه قرار است برای هر کدام از طرفین چه منافعی داشته باشد؟

مقام‌های آمریکایی می‌گویند که ایران در حال آماده شدن برای کمک به روسیه است و قصد دارد چند ۱۰۰ هواپیمای بدون‌سرنشین (پهپاد) به مسکو عرضه کند. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، هفته گذشته گفت: «جدی‌تر شدن اتحاد روسیه با ایران در زمان جنگ پوتین علیه اوکراینی‌ها موضوعی است که جهان باید به آن به عنوان یک تهدید نگاه کند.»

ایران و روسیه چنین خبرهایی را تایید نکرده‌اند و یوری اوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهوری روسیه، در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها، به‌صراحت گفت که پوتین در مورد این موضوع با رهبران ایران مذاکره نکرده است.

اوکراین تاکنون برای انهدام بسیاری از تانک‌ها و سایر خودروهای زرهی روسی از پهپادهای ساخت ترکیه استفاده کرده است. کارشناس‌ها معتقدند که در چنین شرایطی، پهپادهای ایرانی برای روسیه مفید خواهند بود. ضمن اینکه ایران در کنار تامین پهپاد، می‌تواند به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها کمک کند.

جمهوری اسلامی همچنین ممکن است بخواهد در ساخت سامانه‌های تسلیحاتی که کمتر به زنجیره‌های تامین از طریق کشورهای غربی وابسته‌اند، همکاری احتمالی داشته باشد.

درس گرفتن روسیه از ایران درباره تحریم‌ها

ایران در دفاع از خود مقابل تحریم‌های غرب بر سر برنامه هسته‌ای مورد مناقشه‌اش چندین سال تجربه دارد. از این رو، روس‌ها ایران را در دور زدن تحریم‌های غرب یک شریک با تجربه می‌دانند.

در شرایطی که روسیه پس از تهاجم به اوکراین، با موج تحریم‌ها علیه بانک‌ها، شرکت‌ها و افراد با نفوذ خود مواجه شده، ممکن است بخواهد درس‌هایی از ایران بیاموزد و در ازای آن، کالاهای نظامی و شاید مواد خام یا غلات بدهد. روسیه در حال حاضر تامین‌ کننده عمده گندم تهران است.

به گفته برخی از کارشناسان مالی، با قطع دسترسی برخی بانک‌های روسیه به سیستم پرداخت‌های بین‌المللی سوییفت، مسکو در حال یافتن جایگزینی برای آن است و می‌تواند بانک‌های ایرانی را در نظر بگیرد.

در عین حال، نباید از این نکته غافل شد که میان این دو کشور تولید کننده نفت و گاز رقابت شدیدی وجود دارد. این رقابت، از زمان شروع جنگ اوکراین تشدید شد زیرا روسیه که بیشتر نفت خود را به قیمت‌ پایین، به چین و هند صادر می‌کند، بازار فروش نفت ایران را کساد کرده است.

با این حال، هم‌زمان با سفر پوتین، شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه یادداشت تفاهمی به ارزش حدود ۴۰ میلیارد دلار امضا کردند که بر اساس آن، گازپروم به شرکت ملی نفت ایران در توسعه دو میدان گازی و شش میدان نفتی کمک خواهد کرد و در پروژه‌های گاز طبیعی مایع و ساخت خطوط لوله صادرات گاز هم مشارکت می‌کند.

نمایش قدرت بین‌المللی

جنگ اوکراین رویکرد مسکو در قبال گفت‌وگوها برای احیای برجام را تغییر داد. در شرایطی که پس از ۱۱ ماه مذاکره برای احیای توافق هسته‌ای، مذاکرات به مراحل نهایی رسیده بود، در آخرین لحظه، درخواست‌های روسیه این تلاش‌ها را بی‌ثمر کرد. مسکو از واشنگتن تضمین کتبی خواست؛ مبنی بر اینکه تحریم‌های غرب علیه روسیه بر تجارت این کشور با ایران تاثیر نگذارد.

اگرچه روسیه تحت فشار ایران به‌ سرعت از این خواسته عقب‌نشینی کرد، شتاب دیپلماتیک برای توافق از دست رفت و گفت‌وگوها بر سر مسائل مختلف از آن زمان متوقف شد. حالا ممکن است دیدارهای جدید و نزدیک شدن پوتین و رهبران جمهوری اسلامی، در مورد اینکه آیا برجام می‌تواند به مسیر خود بازگردد یا خیر، تاثیرگذار باشد.

از سوی دیگر، سفر رئیس‌جمهوری روسیه به تهران برای منتقدان دو کشور معنایی نمادین دارد و قدرت بین‌المللی این کشور را به رخ می‌کشد. پوتین می‌کوشد به منتقدان و مردم کشورش نشان دهد حتی زمانی که روسیه به طور فزاینده‌ای منزوی می‌شود، هنوز در مشارکت با کشورهای همسو قدرت بسیاری دارد.

این دیدار برای جمهوری اسلامی نیز اهمیت دارد؛ به ویژه اینکه سفر پوتین به تهران تنها چند روز پس از بازدید جو بایدن، رئیس‌ جمهوری ایالات متحده، از اسرائیل و عربستان سعودی به عنوان رقبای اصلی ایران، رخ می‌دهد. سفری که در آن، بایدن از اورشلیم و کشورهای عربی خواست از نفوذ روسیه، چین و ایران در منطقه بکاهند.

با در نظر گرفتن تمام این موارد، در شرایطی که جمهوری اسلامی غنی‌سازی اورانیوم را افزایش می‌دهد، مخالفان خود را سرکوب می‌کند و در تلاش است از سقوط ارزش پول خود جلوگیری کند، به نظر می‌رسد که شراکت تاکتیکی با روسیه را به عنوان یکی از راه‌های بقا در نظر گرفته است.