بازداشت ترانه علیدوستی نه تنها باعث موضع‌گیری اغلب جشنواره‌ها و چهره‌های سرشناس سینمایی دنیا شده است، بلکه تردیدها درباره لزوم تحریم جشنواره فیلم فجر را هم از میان برده است. مانی حقیقی و رسول صدرعاملی دو سینماگر سرشناسی‌اند که به دو شیوه متفاوت این احتمال را مطرح کرده‌اند.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد نحوه برخورد با علیدوستی، نوعی اتحاد در میان سینماگران ایجاد کرده است. تعدادی از مشهورترین آنها چهار روز پیاپی مقابل زندان اوین تجمع کردند تا وضعیت او در بازداشت را جویا شوند. در همین حال تلاش برخی از حامیان حکومت برای نسبت دادن یک اکانت توییتری ظاهرا برانداز به ترانه علیدوستی، گمانه‌های پیشین درباره منشا امنیتی این حساب‌های مشکوک را تقویت کرده است و ظاهرا پرونده سازی برای این هنرپیشه با سایر سینماگران بازداشت شده متفاوت است.

سمیه میرشمسی، دستیار کارگردانی که چند ماه پیش با افشای خشونت و آزار جنسی در پشت صحنه سینمای ایران، نقش مهمی در شکل گیری جنبش «۸۰۰ زن» برای مقابله با آزار جنسی در سینما داشت، در مجموعه توییتی اعلام کرد که ترانه علیدوستی در سلول انفرادی و تحت فشار است.

در حالی که حدود یک هفته از هجوم به خانه این بازیگر و دستگیری و انتقال او به زنئان اوین می‌گذرد، بازتاب‌های بین‌المللی این اتفاق مدام بیشتر می‌شود. علاوه بر جشنواره‌های کن و برلین و لوکارنو، سینماگران معتبری مانند اما تامپسون، مارک رایلنس، مارک رافالو، کن لوچ، مایک لی، استیو مک‌کوئین و ایان مک‌کلن در نامه‌ای سرگشاده خواستار آزادی او شدند.

همچنین ماربون کوتیار بازیگر فرانسوی برنده جایزه اسکار و کیت وینسلت هنرپیشه پرافتخار بریتانیایی هم به شکل جداگانه به بازداشت او اعتراض کردند. از سوی دیگر اتحادیه بازیگران سینما و تلویزیون آمریکا هم در بیانیه‌ای بازداشت او را محکوم کرد و نوشت او باید هرچه سریع‌تر آزاد شود. در این بیانیه به بازداشت پیشین هنگامه قاضیانی و کتایون ریاحی هم اشاره شده است و به نظر می‌رسد برخورد جمهوری اسلامی با زنان بازیگر رسوایی جدیدی برایش به بار آورده است.

خطر تحریم، بیخ گوش جشنواره فجر

اما از سوی دیگر این سطح از برخورد امنیتی با یکی از سرشناس‌ترین بازیگران زن سینما می‌تواند تبعات دیگری هم برای حکومت ایران داشته باشد؛ بی‌میلی بیشتر سینماگران به مشارکت در جشنواره فیلم فجر. چیزی که نهادهای فرهنگی دولتی همزمان با دستگاه امنیتی می‌کوشند از وقوع آن جلوگیری کنند.

انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران یکی از اولین تشکل‌های صنفی بود که چند هفته پیش به شکل رسمی اعلام کرد در اعتراض به رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وضعیت فعلی جامعه در برگزاری جشنواره فجر مشارکت نخواهد کرد. اما از آن زمان تا به حال، شیوه عملکرد دولت و امنیتی‌ها به نحوی بوده است که کناره‌گیری افراد بیشتر از جامعه سینمایی را محتمل‌تر کرده است.

صحبت‌های اخیر محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد که گفت شورای عالی امنیت ملی و شورای امنیت کشور پی‌گیری می‌کنند که فعالیت‌های فرهنگی و هنری به روال عادی برگردد، فاش کرد که حوزه فرهنگ کشور بیش از همیشه به نوعی مساله امنیتی برای جمهوری اسلامی تبدیل شده و دخالت نهادهای اطلاعاتی دیگر محدود به سفارش تولیدات مطلوب نظام نیست.

اما بازداشت ترانه علیدوستی همزمان با انتشار این حرف‌های وزیر، خشم سینماگران را برانگیخت. مانی حقیقی در ویدیویی به شکل مستقیم خطاب به اسماعیلی گفت که قبلا به اشتباه فکر می‌کرد جشنواره فجر محلی برای فعالیت فرهنگی او و سایر سینماگران است. اما حالا متوجه شده که این جشنواره متعلق به حکومت است، نه سینماگران. حقیقی همچنین گفت کنجکاو است بداند کدام سینماگران حاضرند به عنوان داور با این جشنواره همکاری کنند و کدام بخش از مردم به عنوان تماشاگر در این رویداد شرکت می‌کنند.

از سوی دیگر رسول صدرعاملی کارگردان سینما و سخنگوی هیات مدیره خانه سینما در مصاحبه‌ای در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است خانه سینما همکاری خود را با برگزاری جشنواره فجر قطع کند، توضیح داد: «در حال حاضر جامعه براثر برخوردهای این روزها، در اوضاع مناسبی به سر نمی‌برد و حال و هوای سینما ندارد. به هرحال جشنواره فجر باید با تغییر رویکرد، خودش را برگزاری آماده کند، وگرنه سینماگران چندان رغبتی برای مشارکت نخواهند داشت.»

اشاره مستقیم به «رغبت» نداشتن سینماگران از طرف یک عضو هیات مدیره خانه سینما نشان می‌دهد تحریم جشنواره فجر دیگر یم خواسته رادیکال نیست و حتی مسئولان جامعه اصناف سینمای ایران هم متوجه مطالبه موجود در جامعه و واکنش سینماگران به برخورد با همکاران‌شان شده‌اند.

بخصوص این نکته قابل توجه است که صدرعاملی کمتر از دو ماه پیش و در میانه اعتراض‌های سراسری، با تحریم جشنواره فیلم کوتاه تهران مخالفت کرده بود و یکی از اعضای هیات داوری این جشنواره بود که حتی تعدادی از سازندگان آثار پذیرفته شده از حضور در آن خودداری کردند.

اما بایکوت کردن جشنواره فجر فقط به بازداشت چهره‌های سرشناس سینمای ایران مرتبط نیست. رسول صدرعاملی در همین مصاحبه تعداد اعضای خانه سینما را که در جریان اعتراض‌های سه ماه اخیر بازداشت شده بودند، ۶۲ نفر اعلام کرد که بیشتر از آمار قبلی اعلام شده از طرف خانه سینما است. او اضافه کرد که از این تعداد، هنوز ۱۳ نفر آزاد نشده‌اند.

او همچنین به صدور حکم اعدام برای حسین محمدی بازیگر تئاتر اشاره کرد و گفت خانه سینما تا به حال دو جلسه درباره او تشکیل داده است. او گفت که خانه سینما خواستار «توقف قطعی اعدام‌ها و آزادی بی قید وشرط بازداشت شدگان» است و بازداشت سینماگران را «شدیدا محکوم» کرد. این در حالی است که یکی از اتهام‌های ترانه علیدوستی، موضع‌گیری درباره اعدان محسن شکاری اعلام می‌شود.

صریح‌تر شدن لحن مواضع خانه سینما همزمان با تداوم اعتراض سینماگران به وضعیت موجود و شیوه برخورد دستگاه امنیتی و قضایی با معترضان نشان می‌دهد مسئولان سینمایی وزارت ارشاد با چالش مهمی مواجه‌اند که روی برگزاری جشنواره فجر هم تاثیر می‌گذارد.

حرف‌های تند و تیز محمد خزاعی در اختتامیه جشنواره سینما حقیقت علیه سینماگران معترض و بخصوص حمید فرخ‌نژاد، نشانه‌ای بود بر بالا گرفتن کشمکش میان مسئولان و اهل سینما. خزاعی حتی وضعیت اقتصادی وخیم سینمای ایران و ریزش مخاطب را هم به گردن سینماگران انداخت و گفت سال آینده «سال بیکاری» در سینما خواهد بود و سینماگران معترض باید جوابگو باشند.

جالب است که سخنگوی خانه سینما به این بخش از حرف‌های خزاعی هم پاسخ داد و گفت مشکل بیکاری از سال قبل شروع شده بود و «ربطی به ناآرامی های اخیر ندارد» و به علاوه «سخت‌گیری» سازمان سینمایی در صدور مجوز را که باعث توقف تولید در ابتدای سال ۱۴۰۱ شد، در این زمینه موثر دانست.

به این ترتیب، وزارت ارشاد از یک سو به شهادت بالاترین مقامش با فشار نهادهای امنیتی مواجه است تا وضعیت را به حالت «عادی» برگرداند، اما از سوی دیگر سرشناس‌ترین چهره‌های سینمای ایران را در قامت حامی معترضان به کلیت نظام جمهوری اسلامی می‌بیند و همچنین مجموعه اصناف سینمای ایران به دلیل برخوردهای امنیتی روز به روز بیشتر دچار خشم می‌شوند.

در چنین شرایط پر چالشی، با پایان پاییز ۱۴۰۱ مشخص شده است که سینمای ایران نسبت به پاییز سال گذشته یک میلیون تن از تماشاگرانش را از دست داده و حتی با وجود افزایش بهای بلیت سینما، با افت ۱۲ میلیارد تومانی مجموع درآمد از گیشه مواجه شده است.

قهر مخاطب، کاهش تولید فیلم، تداوم نفرت عمومی از جمهوری اسلامی و جدال شدید میان دولت و دستگاه امنیتی با چهره‌های مشهور و صنف‌های سینمایی، همه‌چیز را علیه برگزاری جشنواره فجر به عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی حکومت رقم زده است؛ رویدادی که حتی سینماگران وابسته به نظام هم سخنی در حمایت و لزوم برگزاری آن در میانه عمیق‌ترین بحران ۴۴ سال اخیر حکومت به زبان نمی‌آورند.