در حومه شهر دوشنبه یک ساختمان سه طبقه‌ قدیمی که روی آن تصاویری از مناظر طبیعی شهرهای مزارشریف، کابل، پنجشیر و همچنین عکس‌هایی از شاعران و رهبران سیاسی افغان آویخته شده است، نمایی از افغانستان را ترسیم می‌کند. دختران و پسران افغان که اغلب به فارسی دری صحبت می‌کنند، با لباس‌های مرتب و بدون هیچ محدودیتی کنار هم می‌ایستند، حرف می‌زنند و می‌خندند. این‌جا مدرسه سامانیان در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، است. تنها مدرسه ویژه مهاجران افغان در تاجیکستان که میراث دولت اسلامی افغانستان به رهبری برهان‌الدین ربانی به‌شمار می‌رود. این مدرسه در سال ۲۰۰۰ میلادی و درنتیجه توافق میان دولت وقت افغانستان به رهبری برهان‌الدین ربانی و دولت تاجیکستان بنا شد و در این مدت، با حمایت دولت‌های پیشین افغانستان زمینه آموزش را برای صدها دختر و پسر افغان مهیا کرده است.

تاکنون بیش از ۶۰۰  دانش‌آموز از این مدرسه فارغ‌التحصیل شده‌ و بیشتر آن‌ها در دانشگاه‌های تاجیکستان به‌طور رایگان تحصیل کرده‌اند. ناجیه ظاهر، مدیر مدرسه تعلیمات عمومی سامانیان، به ایندیپندنت فارسی گفت: «ما در اینجا فعلا ۳۶۰ دانش‌آموز دختر و پسر داریم که از صنف (کلاس) اول تا دوازدهم آموزش می‌بینند. دانش‌آموزان واحدهای آموزشی تهیه‌شده در وزارت معارف افغانستان [دولت پیشین] را به زبان فارسی دری آموزش می‌بینند.»

به گفته ناجیه ظاهر، دانش‌آموزان افغان در کنار فراگیری مضامین اصلی، زبان‌های روسی، انگلیسی و خط سریلیک رایج در تاجیکستان را نیز می‌آموزند.

دولت تاجیکستان سالانه ۵۰ بورسیه به این مدرسه می‌دهد و دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل‌شده از آن، می‌توانند به‌طور رایگان در دانشگاه‌های تاجیکستان تحصیل کنند. شماری از دانش‌آموزان این مدرسه که در سال‌های گذشته از این فرصت استفاده کرده‌اند، اکنون به‌عنوان پزشک، مهندس، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه در کشورهای مختلف کار می‌کنند.

در تاجیکستان حدود ۱۵هزار افغان زندگی می‌کنند که بخش زیادی از آن‌ها پس از فروپاشی دولت و بازگشت طالبان به قدرت، به این کشور پناه برده‌اند. بسیاری از مهاجران افغان برای رفتن به کشورهای غربی در تاجیکستان به‌سر می‌برند. براساس ارقام نهادهای دولتی تاجیکستان، از اوت ۲۰۲۱ تا آویل ۲۰۲۲، حدود ۴هزار مهاجر افغان از تاجیکستان به کشورهای غربی، ازجمله کانادا، رفته‌اند.

ناجیه ظاهر گفت شمار دانش‌‌آموزان این مدرسه در پی خروج شماری از خانواده‌های افغان از این کشور، کاهش یافته است، اما مدرسه با وجود مشکلاتی فراوانی که پس از فروپاشی دولت افغانستان با آن مواجه شد، تعطیل نشد و همچنان به کارش ادامه داد.

هزینه‌های مدرسه تعلیمات عمومی سامانیان از طرف دولت پیشین افغانستان تامین می‌شد، بنابراین با فروپاشی دولت و بازگشت طالبان به قدرت، این مدرسه با خطر توقف دائمی مواجه شد. ناجیه ظاهر در مورد چگونگی ادامه کار مدرسه، گفت: «پس از سقوط دولت در افغانستان، این خطر وجود داشت که مکتب متوقف شود، چون هزینه‌ها را دولت افغانستان تامین می‌کرد. خوشبختانه سفارت آمریکا در دوشنبه، هزینه‌های مکتب را برای یک‌ سال برعهده گرفت و تا زمانی که این حمایت وجود داشته باشد، ما می‌توانم به فعالیت خود ادامه دهیم.»

در فروردین ماه سال جاری و همزمان با بستن دوباره مدارس به روی دختران بالاتر از کلاس ششم در افغانستان، یک نهاد آمریکایی فعال در تاجیکستان به نام «روح آمریکا»  (Spirit of America) اعلام کرد که هزینه‌های مدرسه سامانیان را تا یک‌ سال برعهده می‌گیرد.

با این حال، هنوز مشخص نیست که پس از پایان یافتن تعهد این سازمان آمریکایی، فعالیت مدرسه سامانیان چگونه ادامه پیدا خواهد کرد. ناجیه ظاهر در این مورد با ابراز نگرانی می‌گوید: «هرگاه به نبود حامی برای ادامه کار این مدرسه فکر می‌کنم، نگران می‌شوم.»

در افغانستان تحصیل و اشتغال زنان از طرف طالبان منع شده است. مدارس دخترانه از کلاس ششم تا دوازدهم به روی دختران بسته شده است و اوایل آبان، تحصیل و کار زنان در سراسر افغانستان ممنوع اعلام شد.

در چنین وضعیتی، دانش‌آموزان دختر و پسر افغان در شهر دوشنبه، از کلاس اول تا چهارم کنار هم آموزش می‌بینند و از پنجم تا دوزادهم، برخلاف مدرسه‌های تاجیکستان، کلاس‌های دختران و پسران از هم جدا می‌شوند.

ظاهره ظاهر، دانش‌آموز کلاس دوازدهم در مدرسه سامانیان، با ابراز تاسف از محرومیت دختران و زنان در افغانستان از حق تحصیل، گفت: «جای بسیار تاسف است که مدرسه‌ها به روی دختران در افغانستان مسدود است. امیدوارم طالبان وحشی و کورذهن بتوانند شرایطی را مهیا کنند که مانند تاجیکستان همه دختران تحصیل کنند.»