ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در تازه‌ترین نشست خبری خود بار دیگر اعلام کرد که احیای برجام در دستور کار دولت جو بایدن قرار ندارد.

پرایس که دوشنبه ۲۷ فوریه (هشتم اسفند) در نشستی خبری به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ می‌داد، در واکنش به ادعای حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در مورد ارسال پیام از طرف واشنگتن به تهران گفت: «این گفته‌ها دروغ‌اند و چنین دروغ‌هایی واقعیت را عوض نمی‌کند. من نمی‌توانم به این پرسش که چرا مقام‌های ایرانی ممکن است سعی در فریب جهان داشته باشند، پاسخ دهم. این سوالی است که بهتر است از خود آن‌ها بپرسید.»

این سخنان پس از آن بیان شدند که امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با شبکه العالم، با طرح ادعاهای تکراری خود گفت که ایران و آمریکا تا توافق بر سر احیای برجام فاصله زیادی ندارند. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی که بامداد چهارشنبه ۳ اسفند، به‌منظور دیدار رسمی با برخی مقام‌های عراق به بغداد رفته بود، با ادعای اینکه از مقام‌های آمریکا پیامی دریافت کرده است، افزود: «آقای فواد حسین که از سفر واشنگتن برگشت، حامل این پیام بود که طرف آمریکایی برای جمع‌بندی توافق آمادگی دارد. ما نیز همواره از مسیر دیپلماسی و مذاکره استقبال کرده‌ایم و از مذاکره فاصله نگرفته‌ایم. اگر طرف آمریکایی واقع‌بینانه برخورد کند، فاصله زیادی با توافق نداریم.»

پیش از سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به بغداد، رسانه‌های داخلی ایران ادعا کردند که «وساطت میان تهران و واشنگتن و میانجیگری بین ایران و عربستان سعودی» از مهم‌ترین محورهای سفر امیرعبداللهیان به عراق است؛ اما رئیس کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق موضوع سفر امیرعبداللهیان را «تحولات سیاسی و اقتصادی و تقویت همکاری‌ها میان تهران و بغداد در زمینه‌های اطلاعاتی، نفت، انرژی، آب و امنیت» عنوان کرد و به نظر می‌رسد اعلام دریافت پیام از سوی آمریکا بیشتر نشانه‌ای از اشتیاق ایران برای وقوع چنین اتفاقی است تا اینکه واقعیت داشته باشد.

رویاهایی که بر زبان جاری می‌شوند

این اولین بار نیست که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران خواسته‌هایشان را بدون آنکه واقعیت داشته باشد به زبان می‌آورند. جمهوری اسلامی که در چند ماه گذشته با خیزش سراسری مردم ایران به لرزه درآمده و از سوی دیگر با مشکلاتی مانند تورم فزاینده، کاهش ارزش ریال در برابر دلار، تحریم‌های کشورهای اروپایی و انزوای هرچه بیشتر جهانی مواجه شده است، تلاش می‌کند با وعده و دروغ، چهره موجهی از خود در داخل و خارج از ایران بسازد.

حسین امیرعبداللهیان بارها در برهه‌های زمانی مختلف ادعا کرده که توافق در دسترس است. سخنانی که ممکن است بنا به شرایط مختلف، اهداف گوناگونی داشته باشند؛ نظیر ارسال پیام به بازارهای داخلی و تلاش برای تثبیت وضعیت نابسامان اقتصادی، سیگنال فرستادن به اروپا برای نشان دادن اینکه هنوز در جایگاه مذاکره با آمریکا قرار دارد، نوعی پیام‌رسانی به مخالفان برجام در داخل یا حتی بی‌اهمیت جلوه دادن اعتراض‌های مردمی؛ اما هدف هرکدام از این گزینه‌ها که باشد، به نظر می‌رسد دیگر از فرط تکرار کارایی خود را از دست داده است و نمی‌تواند دستاورد خاصی برای جمهوری اسلامی به همراه داشته باشد.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تیرماه، هم‌زمان با آغاز مذاکرات در دوحه، تاکید کرد: «دور جدید مذاکرات سه‌جانبه و غیرمستقیم است و اگر آمریکا نیت جدی داشته باشد، توافق در این دور از مذاکرات در دسترس است.» مذاکراتی که در نهایت بی‌نتیجه پایان یافت و دیپلمات‌ها گفتند که این گفت‌وگوها بیشتر «مذاکره با هدف مذاکره» بودند.

حسین امیرعبداللهیان اواخر مهرماه (اکتبر ۲۰۲۲) نیز مدعی شد که آمریکا پیغامی به ایران فرستاده و «با عجله» خواهان احیای برجام است. او در آن زمان، آمریکا را به «تناقض در گفتار و رفتار» متهم کرد و گفت: «سه روز پیش پیامی از آمریکا دریافت کردیم مبنی بر اینکه تعجیل دارند هرچه زودتر به نقطه توافق برسند.»

پس از این گفته‌ها، یک مقام ارشد دولت آمریکا، ادعای جمهوری اسلامی را رد و اعلام کرد در هفته اخیر، هیچ پیغامی از واشنگتن به تهران فرستاده نشده است. این مقام آمریکایی به روزنامه وال استریت ژورنال گفت: «روشن است که چنین پیغامی در کار نبوده است. تنها پیغام ما به ایران این بود که دست از کشتار مردم خود بردارید و فروش سلاح‌ به روسیه برای کشتن مردم اوکراین را متوقف کنید.»

در دی ماه نیز علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، ادعا کرد که مذاکرات مربوط به احیای برجام «جدی و پیوسته» ادامه دارد. او ادعای آلمان و آمریکا را مبنی بر اینکه بر مذاکرات هسته‌ای متمرکز نیستند، زیر سوال برد و افزود: «اگر چنین موضوع‌هایی رسانه‌ای نمی‌شود، به معنای وجود نداشتن آن‌ها نیست.» این در حالی است که در همان زمان، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات‌ متحده آمریکا، در گفت‌وگو با الی کوهن، همتای اسرائیلی خود، ارزیابی جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، درباره «مرگ برجام» را تایید کرد.

حسین امیرعبداللهیان در ابتدای بهمن ماه نیز در گفت‌وگو با شبکه خبر تلویزیون دولتی ایران ادعا کرد: «آمریکایی‌ها که خیلی زودتر از سه کشور اروپایی فهمیدند که در پس اغتشاشات ایران خبری نیست و اتفاقی نخواهد افتاد، زودتر پیام دادند و تاکید و اصرار دارند برای بازگشت به برجام.» او بار دیگر آمریکایی‌ها را «ریاکار» توصیف کرد و گفت که مسیر تبادل پیام‌ها همچنان ادامه دارد.  

پس از آن، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دیدار با دانیل اورتگا، رئیس‌جمهوری نیکاراگوئه، در جریان سفر به این کشور آمریکای لاتین، یک بار دیگر اعلام کرد که آمریکایی‌ها کماکان به دنبال مذاکره با ایران‌اند. او در شرایطی این اظهارات را مطرح کرد که تنها چند روز پیش از آن، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از مرگ برجام و به بن‌بست رسیدن کامل مذاکرات اتمی برای احیای توافق اتمی سخن گفته بود.

رافائل گروسی، روز سه‌شنبه ۴ بهمن در نشست خبری مشترک با کمیته سیاست خارجی پارلمان اروپا به‌صراحت گفت که توافق هسته‌ای با ایران اکنون به یک «پوسته خالی» تبدیل شده است. او افزود: «با اینکه هیچ‌کس برجام را مرده اعلام نمی‌کند، هیچ تعهدی نیز از آن دنبال نمی‌شود و تمام چارچوب‌هایی که در توافق هسته‌ای تعیین شده بودند، تاکنون چندین مرتبه نقض شده‌اند.» پیش‌تر، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، نیز گفته بود که برجام نمرده است، اما تحرکی هم ندارد.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، روز ۲۹ بهمن (۱۸ فوریه) در گفت‌وگو با شبکه فرانس۲۴ در آخرین موضع‌گیری خود در قبال مذاکرات احیای برجام گفت: «در حال حاضر، به دلیل کمک مستقیم ایران به جنگ‌ روسیه در اوکراین، برجام در دستور کار نیست.» از سوی دیگر جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده، نیز با حمایت از اعتراض‌های گسترده در ایران،خاطرنشان کرد که تهدید به استفاده از زور برای جلوگیری از برنامه هسته‌ای‌ جمهوری اسلامی دیگر لزومی ندارد، زیرا «جایگزین برجام، مردم ایران‌اند». 

دور اخیر مذاکرات احیای برجام حتی پیش از آغاز خیزش سراسری در ایران هم به بن‌بست رسیده بود. از جمله دلایل اصلی این بن‌بست دو خواسته جمهوری اسلامی است: یکی اینکه آمریکا وعده دهد رئیس‌جمهوری‌های بعدی ایالات متحده توافق را زیر پا نمی‌گذارند و دوم اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تحقیقات خود درباره اورانیوم پیداشده در سایت‌های اعلام‌نشده ایران خاتمه دهد؛ اما این خواسته‌ها به‌خصوص دومی نه تنها از نظر آمریکا که برای اعضای اروپایی برجام نیز پذیرفتنی نبودند.

با تمام این‌ها، پس از خیزش سراسری مردم ایران علیه حکومت، آن کورسویی هم که برای احیای مذاکرات برجام وجود داشت، کلا خاموش شد. دولت بایدن هنوز به‌طور رسمی سیاست احیای برجام را کنار نگذاشته اما اعلام کرده است که تمرکز دولتش دفاع از اعتراض‌های مردم ایران است، نه مذاکرات هسته‌ای.