طی چند سال گذشته، افزایش‌ نیافتن مبلغ وام مسکن سبب شده است مبلغ ۲۴۰ میلیون‌تومانی این وام حتی در جنوبی‌ترین نقاط تهران و دیگر شهرهای بزرگ و کوچک ایران نیز تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد مبلغ موردنیاز برای خرید خانه را تامین کند.

به گفته کارشناسان مسکن، این مسئله خریدارانی که قصد استفاده از وام مسکن دارند را به خروج از شهرها و خرید ملک‌های کوچک در حاشیه وادار کرده است و طی شش ماه دوم سال ۱۴۰۱ در تهران، موجب افزایش قیمت ملک در مناطقی همچون پرند، پردیس و فردیس شده است.

بر‌اساس اطلاعات واحدهای مسکونی ارائه شده در سایت‌های خریدوفروش ملک، قیمت آپارتمان‌های فاز شش شهر پرند به‌دلیل هجوم به حاشیه، نسبت به زمستان ۱۴۰۱ رشدی ۳۰ تا ۵۰ درصدی را تجربه کرده است که سبب شده حتی در این مناطق ارزان هم وام مسکن تنها سقف ۱۵ تا ۲۰ متری یک ملک را پوشش دهد.

با درنظرگرفتن این نکته که هدف وام خرید در شرایط معمول، تامین حداقل ۵۰ متر خانه است، آنچه در حال حاضر با وام مسکن در ارزان‌ترین نقاط شهرهای کوچک و بزرگ در ایران می‌توان خرید، خانه با متراژ زیر ۱۰ متر است.

مشاوران املاک نیز در شرایط فعلی معتقدند یکی از عوامل رکود مسکن، حذف وام از سبد تامین مبلغ خرید است، چرا که به گفته این افراد، شروط و مبلغ بازپرداخت این وام‌ها در کنار کم‌ارزش شدن آن، موجب شده است خریدارانی که قصد خرید خانه در مناطق مختلف را دارند، تمایل چندانی برای گرفتن وام نداشته باشند.

برای مثال، بر اساس قیمت‌های ارائه شده در بنگاه‌های مسکن حتی در ارزان‌ترین مناطق جنوبی تهران، املاک مشمول شرایط وام خرید مسکن کمتر از متری ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان نیست که نشان‌ می‌دهد وام دریافتی حتی امکان خرید ۱۰ از متراژ ملک مدنظر را نخواهد داد.

از سوی دیگر، شروط لازم برای دریافت وام که هدفش جامعه خریداران خانه‌اولی است و همچنین نرخ تورم در سال‌های اخیر، باعث شده است که رویای خانه‌دارشدن ایرانیان با شیوه مرسوم پس‌انداز، به امری محال تبدیل شود.

با درنظرگرفتن داده‌های آماری اقتصاد و با فرض ثبات نرخ تورم در محدوده ۸ تا ۱۰ درصد، یک خانواده ایرانی با پس‌انداز کردن تمام حقوق دریافتی خود، بازهم برای خانه‌دارشدن نیاز به حداقل ۵۰ سال زمان دارد. عددی که برخی تحلیلگران اقتصادی معتقدند طی دو سال بدون رویاپردازی‌هایی مانند ثبات نرخ تورم تک‌رقمی، به بیش از ۱۰۰ سال خواهد رسید.

از سوی دیگر، افزایش قیمت مسکن موجب افزایش اجاره‌بها نیز شده است و پدیده‌هایی همچون کانکس‌خوابی را در حاشیه تهران افزایش داده و موجب شده است که قیمت کانکس‌های قابل‌سکونت نیز به ۹۰ میلیون تومان برسد. کانکس‌هایی که به گفته فروشندگان، تجهیزات حداقلی زندگی برای خانواده‌ای دو تا سه‌نفره را دارند.

فروشندگان معتقدند این کانکس‌ها که پیش‌تر برای سکونت کارگران در پروژه‌های ساخت‌وساز مورداستفاده قرار می‌گرفت، این روزها با قرارگرفتن در حیاط و پارکینگ برخی خانه‌ها، اجاره داده می‌شود.

همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهد برخی خانواده‌ها با خرید این کانکس‌ها و انتقال آن به مناطق حاشیه‌ای، زندگی در آن را به‌عنوان راهکاری برای فرصت پس‌انداز کردن بینند. علاوه بر افزایش قیمت کانکس‌های قابل‌سکونت، قیمت اجاره کانکس‌های انباری نیز در تهران افزایش‌ یافته است. سوله‌هایی که کانکس‌های آن برای استقرار وسایل استفاده می‌شود و اجاره ماهانه آن ۷۰۰ هزار تا سه میلیون تومان است.

اجاره‌دهندگان بیشتر متقاضیان اجاره این کانکس‌ها را زوج‌های جوانی می‌دانند که به‌دلیل افزایش قیمت اجاره مسکن ناچار شده‌اند با استقرار وسایل در این کانکس‌ها، به خانه والدین خود بازگردند.

در همین خصوص خبرگزاری‌های رسمی در ایران نیز با تایید پدیده کانکس‌نشینی، از افزایش نصب کانکس در مناطق حاشیه‌ای تهران خبر داده‌اند. در این گزارش‌ها تعداد افرادی که در ایران توان تامین مسکن مناسب ندارند، ۱۹ میلیون نفر اعلام شده است.

همچنین افزایش کانکس‌نشینی موجب شده است استقرار کانکس‌های مجهز برای زندگی در مناطق روستایی اطراف تهران نیز افزایش پیدا کند. کانکس‌هایی که به گفته فروشندگان، حمام و سرویس بهداشتی، گاز سه شعله و سینک ظرف‌شویی دارد و خانواده‌ها می‌توانند در آن زندگی کنند.

باتوجه ‌به اینکه چنین کانکس‌هایی نیازمند استقرار در زمینی غیر از اراضی عمومی و دسترسی به آب و برق است، همین موضوع موجب افزایش پدیده اجاره زمین و باغات حاشیه تهران به‌صورت متری برای استقرار کانکس شده است.

برخی از کارشناسان حوزه مسکن معتقدند دولت برای رفع مشکل مسکن، چاره‌ای جز حرکت به سمت ساخت شهرک‌های کانکسی یا خانه‌های کوچک پیش‌ساخته نخواهد داشت تا دست‌کم بخشی از جامعه «بد مسکن» را پوشش دهد. هرچند با درنظرگرفتن رشد فزاینده قیمت کانکس‌های قابل‌سکونت، به نظر می‌رسد در صورت تداوم افزایش نرخ آن، دریافت‌کنندگان وام خرید مسکن حتی توان تامین کانکس‌های ۱۸ متری را نیز نداشته باشند.