مخاطرات ژئوپلیتیک دنیا حداقل ده سال است که این‌قدر بالا نبوده‌اند، اما قیمت نفت همچنان پایین است. در پی افزایش خطر مقابله نظامی بین ایران و‌ آمریکا در اوایل ماه ژانویه، شاهد افزایشی مختصر به ارزش بشکه‌ای تنها دو تا سه دلار بودیم و قیمت نفت حالا حتی از دسامبر ۲۰۱۹ هم پایین‌تر آمده. در حالی که تنش‌ها و خطر اختلال در عرضه، در نفت‌خیزترین منطقه جهان هنوز مطرح است و مسائل کلیدی حل نشده‌اند، چرا بازار به این راحتی از تاثیرگیری جسته است؟ انقلاب نفت شیل در آمریکا سطح عرضه نفت جهان را به جایی آورده که جلوی تاثیر اختلال را می‌گیرد. اما از این موضوع که بگذریم، تحلیل‌گران صنعت انرژی در روزهای اخیر به نقش جریان‌های مالی اشاره کرده‌اند. تحلیل‌گران مشخصا باور دارند که جریان‌های مالی و فعالیت‌های بازرگانی (به اصطلاح هجینگ یا سرمایه‌گذاری حصاری که به «پوشش ریسک» هم معروف است) توسط تولیدکنندگان شیل در آمریکا نقشی در ثبات قیمت جهانی نفت و محدود کردن دیرپایی افزایش قیمت دارد.

فعالیت تولیدکنندگان شیل در بازارهای مالی جلوی افزایش قیمت نفت را می‌گیرد

قیمت نفت زمانی بالا می‌رود که بازرگانان و مصرف‌کنندگان در صورت اختلال در عرضه یا خطر بلافصل اختلال، به سرعت دست به خرید بشکه بزنند. در گذشته هم جریان‌های مالی حاصل از فعالیت‌های محتکرانه بازرگانان باعث افزایش قیمت نفت شده‌ است. مثلا در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۱، که قیمت نفت به ترتیب به بیش از بشکه‌ای ۱۴۵ و ۱۰۰ دلار رسید. احتکار، یعنی امروز کالایی را بخریم، به امید اینکه در آینده آن‌ را به قیمت بالاتر بفروشیم. این است که بازرگانان قراردادی برای نفتی که قرار است در آینده اجرایی شود می‌خرند (موسوم به «قرارداد آینده») و پیش از تحویل نفت، آن‌ را می‌فروشند. سپس از درآمد حاصله قرارداد آینده بعدی را می‌خرند. وقتی انتظار افزایش قیمت نفت مطرح می‌شود (مثلا در زمان افزایش مخاطرات متوجه عرضه) بازرگانان و صندوق‌های سرمایه‌داری انگیزه دارند که قراردادهای آینده بیشتری بخرند. تقاضای قراردادهای آینده که افزایش می‌یابد قیمت آن‌ها هم افزایش می‌یابد و در نتیجه قیمت نفت هم بالا می‌رود.

اما جریان‌های مالی اکنون با توجه به انقلاب شیل آمریکا در حال تغییر هستند. فعالیت‌های تولیدکنندگان شیل اکنون بر حرکت و دیرپایی قیمت نفت تاثیر می‌گذارند و تاثیر فعالیت‌های محتکرانه یادشده را کاهش می‌دهند. آخرین بار که در پی حملات به خریص و بقیق در سپتامبر ۲۰۱۹، شاهد افزایش قیمت نفت بودیم - مثل مورد افزایش تنش‌های ایران و‌آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰ - تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا دست به پوشش ریسک زدند و با فروش قرارداد کوشیدند از قیمت بالا استفاده کنند. این سرمایه‌گذاری حصاری به نوبه خود باعث می‌شود تولیدکنندگان عرضه خود را افزایش دهند تا قراردادها را اجرایی کنند و این‌گونه است که جلوی افزایش قیمت نفت گرفته می‌شود.

به اضافه، چنان‌که تحلیل‌گران سیتی‌گروپ توضیح داده‌اند، قیمت انگیزنده برای دست بردن تولیدکنندگان شیل به پوشش ریسک، اکنون پایین‌تر آمده، که به خاطر کاهش هزینه توسعه و پیشرفت‌های حاصله در فن‌آوری استخراج نفت شیل است. یعنی عمل پوشش ریسک از سوی تولیدکننده‌های شیل، اکنون زمانی افزایش می‌یابد که قیمت نفت وست تگزاس به بشکه‌ای ۶۰ دلار برسد (که کمی بالاتر از حدود ۵۵ دلاری است که تولیدکنندگان شیل برای برگشت سرمایه خود به آن احتیاج دارند.) این‌ را به ماهیت چرخه کوتاه تولید نفت شیل (یعنی قابلیت افزایش سریع تولید نفت بر خلاف پروژه‌های نفتی معمولی)‌ اضافه کنید و می‌بینید که چطور تولیدکنندگان شیل نقش ثبات در بازار را دارند.

تحلیل‌گران در ضمن اشاره کرده‌اند که در دو سال گذشته، جریان‌های مالی از تولیدکنندگان نفت شیل - که نفت را به قیمت‌هایی می‌فروشند که هزینه‌های توسعه را در نظر می‌گیرد، باعث شده قیمت قراردادهای آینده به ثبات برسد و تاثیر فعالیت محتکرانه کاهش یابد. همین به نوبه خود باعث شده افزایش دیرپای قیمت بسیار بعید باشد.

افزایش صادرات نفت خام توسط آمریکا جلوی افزایش قیمت را می‌گیرد

به‌رغم این انتظار که رشد تولید نفت شیل آمریکا به زوال خواهد رسید (به علت فشار بر تولیدکنندگان شیل برای کاهش مخارج سرمایه، جهت بازگشت پول بیشتر به سرمایه‌گذاران) آمریکا همچنان در زمینه تولید و صادرات نفت رکورد می‌زند. این هفته در گزارش «اداره اطلاعات انرژی» آمریکا، دیدیم که میزان صادرات خالص نفت خام به ۳.۴۸ میلیون بشکه در روز (و مجموع ۸.۳ میلیون بشکه با احتساب تمام محصولات نفتی) رسیده است. بعد از کانادا، بیشتر نفت خام آمریکا به کشورهای آسیایی از جمله چین، هند، کره جنوبی و تایوان فرستاده می‌شود. طبق آمار این اداره، تعداد کشورهایی که آمریکا اکنون به آن‌ها نفت می‌فروشد (۳۲ کشور در ماه در سال ۲۰۱۹) بیشتر از کشورهایی است که از آن‌ها نفت وارد می‌کند.

زیرساخت‌های لوله‌ای و صادراتی آمریکا در حال افزایش است و این به نفتی که در مناطق دور از ساحل تولید می‌شود، امکان رسیدن به بازار جهانی را می‌دهد. در گزارش «اداره اطلاعات انرژی» می‌خوانیم که خط لوله‌های جدیدِ گسترش یا تغییر مسیر یافته، اکنون نفت خام را از مراکز تولید شیل به ترمینال‌های صادراتی تحویل می‌دهند. ترمینال‌های صادراتی نیز گسترش یافته‌اند تا افزایش حمل و نقل نفت خام توسط تانکرها، افزایش اندازه تانکرهای نفت خام و افزایش میزان بار را پوشش دهند.

این در حالی است که تقاضا برای نفت خام سبک و شیرین آمریکا، در کشورهای خارجی در حال افزایش است (اهمیت کیفیت نفت خام را نباید از یاد برد.) به‌خصوص به این علت که اعمال مقررات کشوری و بین‌المللی (مثل سند سازمان جهانی دریانوردی برای سال ۲۰۲۰) محتوای سولفور در سوخت‌های حمل و نقل را محدود می‌کند. بسیاری پالایشگاه‌ها تجهیزات لازم برای پردازش و حذف سولفور از نفت خام سنگین و ترش را ندارند و پردازش نفت خام شیرین و سبک را به سوخت‌های سولفورپایین ترجیح می‌دهند.

این باعث شده نفت آمریکایی - که شیرین و سبک است، در بازار جهانی محبوب شود و گسترش سهم آن در بازار، در کاهش تاثیر اختلال در عرضه بر قیمت نفت نقش بازی خواهد کرد. حداقل فعلا با این همه تغییرات ساختاری که همچنان می تواند در بازار نفت صورت بگیرند، به‌خصوص با افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی درباره روند شکست هیدرولیکی موسوم به «فرکینگ» (روشی که برای استخراج نفت شیل از آن استفاده می‌شود) و امکان مقررات جدید زیست‌محیطی (مثلا ممنوع شدن فرکینگ توسط دولت فدرال یا کنگره). نتیجه چنین چیزی محدودیت تولید نفت شیل خواهد بود و این یعنی در طولانی‌مدت، نقش آن در ایجاد توازن در بازار نیز از بین می‌رود. احتمال ممنوعیت کلی هنوز پایین است اما تحلیل‌گران باور دارند که اگر نامزدهای مترقی حزب دمکرات در آینده کنترل قوای مقننه و مجریه آمریکا را در دست بگیرند، این احتمال هم افزایش خواهد یافت.