پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم، سه میراث به یادگارمانده از ایران باستان، به دلیل پیامدهای فرونشست زمین در معرض خطر جدی نابودی و تخریب قرار گرفته‌اند. کارشناسان می‌گویند کاهش بارندگی، خشکی تالاب‌ها، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، فقدان الگوی کشت مناسب و مدیریت ناکارآمد منابع آبی پدیده فرونشست زمین را در دشت‌های استان فارس و به‌خصوص شهرستان مرودشت تشدید کرده است؛ تا آنجا که در محوطه‌های آثار باستانی این استان فرونشست‌های ۲۰ سانتی‌متری زمین مشاهده می‌شود و در اطراف نقش رستم و تخت جمشید فروچاله‌هایی به وجود آمده است.
دادههای پژوهشی نشان می‌دهد وسعت و سرعت پدیده فرونشست زمین در دشت‌های فارس و مرودشت که از حدود ۱۵ سال پیش آغاز شد، پیشرفت قابل‌توجهی داشته است و حالا پدیده فرونشست زمین نهتنها میراث تاریخی ایران که سلامتی ساکنان استان فارس را هم تهدید می‌کند. همین وضعیت بحرانی در استان اصفهان نیز وجود دارد.
محمد درویش، پژوهشگر و کنشگر محیط زیست، ضمن تاکید بر وضعیت بحرانی استان فارس، به خبرگزاری ایلنا گفت که دشت مرودشت پس از دشت مهیار اصفهان، بحرانی‌ترین منطقه ایران از منظر زمین‌شناسی است؛ به طوری که نرخ فرونشست در این دشت پنج برابر میزان طبیعی است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به گفته این استاد دانشگاه، در حالی که به‌طور طبیعی باید برای فرونشست‌های بالای چهار میلی‌متر ستاد بحران تشکیل شود، اکنون نرخ سالانه فرونشست زمین در مرودشت بیش از دو سانتی‌متر است.
دشت مرودشت جایی است که سه میراث باستانی ایران یعنی پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم را در خود جای داده و این قلمرو به گفته محمد درویش اکنون با فرونشست ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری مواجه است.
مسئولان جمهوری اسلامی در بحث بحران کمبود آب همواره انگشت اتهام را به سوی مردم می‌گیرند و آن‌ها را به «زیاده‌روی در مصرف» متهم می‌کنند اما کارشناسان می‌گویند یکی از مهم‌ترین دلایل ورشکستگی آبی در ایران مدیریت ناکارآمد و فقدان برنامه‌های جامع آبخیزداری است که به بحران‌هایی مانند فرونشست زمین منجر می‌شود.
مقام‌های جمهوری اسلامی در مواجهه با پدیده‌هایی مانند کاهش ذخایر سدها و فرونشست زمین نیز به راهکارهای کوتاه‌مدت متوسل می‌شوند؛ پیش‌تر در خبرها آمده بود که مسئولان استانی در اصفهان فروچاله‌های ناشی از فرونشست زمین را با لودر انباشته از خاک می‌کنند. حالا نیز گزارش‌های محلی از فارس آشکار می‌کند که کامیون‌های خاک فروچاله‌های اطراف تخت جمشید و دیگر میراث تاریخی ایران را پر می‌کنند تا گردشگران متوجه وضعیت بحرانی موجود نشوند.
محمد درویش این اقدام را «پاک کردن صورت‌مسئله» خواند و گفت که وضعیت موجود حاصل فعالیت چاه‌های کشاورزی و ساخت سدهای درودزن، ملاصدرا و سیوند در بالادست دشت مرودشت است. او پلمب چاه‌های آب اطراف تخت جمشید و پاسارگاد و پرداخت خسارت به کشاورزان را تنها راه نجات آثار باستانی از تخریب جدی دانست و تاکید کرد: «تا زمانی که روند فعلی ادامه‌دار باشد، نهتنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه افزایش این چالش‌ها را هم شاهد خواهیم بود و مردم فارس باید برای شرایط ناگوارتر در تخت جمشید و پاسارگاد آماده باشند.»
نتایج یک پژوهش دانشگاهی در شیراز نشان می‌دهد که در اثر فرونشست زمین در دشت مرودشت، یک شکاف نیم‌متر تا ۷۰ سانتی‌متری در منطقه تاریخی نقش رستم به وجود آمده است. پیش‌تر مریم دهقانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز، گفته بود که این شکاف‌ها در فاصله ۱۰ تا ۱۵ متری منطقه باستانی نقش رستم ایجاد شدهاند و به‌رغم اینکه هر سال با شن و ماسه پر می‌شوند، دوباره سر باز می‌کنند. او همچنین خبر داد که فرونشست زمین به محدوده ۳۰۰ متری تخت جمشید رسیده است.
این استاد دانشگاه تایید کرد که وسعت و سرعت فرونشست زمین در مرودشت استان فارس پیشرفت قابل‌توجهی داشته و تمام دشت با این پدیده فاجعه‌آمیز درگیر شده است.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش مخاطرات مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، نیز با تایید ایجاد «شکاف و ترک‌های فرونشستی واضح» در محدوده تخت جمشید و نقش رستم، در کانال تلگرامش نوشت: «مرمت آثار تاریخی آسیب‌دیده ناشی از فرونشست زمین بسیار مشکل، گاه نشدنی و گاه با از بین رفتن ارزش تاریخی آن همراه است.»
به گفته بیت‌اللهی، این وضعیت به آثار تاریخی استان فارس محدود نیست و بناهای تاریخی دیگر شهرها نیز به دلیل پدیده فرونشست در معرض خطر نابودی‌اند؛ به طوری که از مساحت حدود ۳۱ هزار هکتاری بافت‌های تاریخی، نزدیک به ۵۲ درصد در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند. همچنین از حدود ۶۳ سایت ثبت‌شده جهانی در ایران، دست‌کم ۲۷ سایت از جمله میدان نقش‌جهان و مسجد شاه در اصفهان و تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم در استان فارس با خطر فرونشست زمین مواجه‌اند.
مجموعه باستانی نقش رستم در شمال شهرستان مرودشت استان فارس قرار دارد و یادگاری به‌جامانده از سه دوره تاریخی عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان است که قدمت آن به حدود یک هزار و ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این مجموعه باستانی علاوه بر قدمت تاریخی، به دلیل اینکه آثار و یادگارهای ایران باستان در سه دوره تاریخی را در خود جای داده است، اهمیتی چند برابری دارد. در این محوطه باستانی، داریوش بزرگ، خشایارشاه، اردشیر یکم و داریوش دوم، چهار پادشاه سلسله هخامنشی، به خاک سپرده شدهاند. از طرفی، وجود سنگ‌نگاره‌های متعلق به عصر ساسانیان در این محوطه ردپای این سلسله را هم در نقش رستم اثبات می‌کند.
میراث جهانی پاسارگاد نیز مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی به‌جامانده از دوران هخامنشیان است. این مجموعه آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی، آرامگاه کمبوجیه، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کوشک‌ها، کاروانسرا و چندین اثر دیگر باستانی را در خود جای داده است.
پیشینه تخت جمشید هم به دو هزار و ۵۰۰ سال پیش و به دوران پادشاهی داریوش بزرگ در ایران بازمی‌گردد. داریوش بزرگ بیشترین سهم را در ساخت تخت جمشید یا همان پارسه داشت اما پس از او نیز فرایند ساخت تخت جمشید به دستور دیگر پادشاهان هخامنشی ادامه یافت. تخت جمشید در مرودشت استان فارس واقع است و سالانه هزاران نفر از علاقه‌مندان تاریخ را به خود فرامی‌خواند. این محوطه باستانی که هنوز هم ابعاد ناشناخته بسیاری دارد، پس از وقوع انقلاب اسلامی آماج تهدید، تخریب و سرقت قرار گرفت. مسئولان جمهوری اسلامی نهتنها هیچ‌گاه به اعتراض‌های مردمی برای نگهداری این اثر باستانی اعتنا نکردند بلکه بودجه نگهداری آن‌ها را نیز به‌تناوب کاهش دادند.
پیش‌تر پایگاه دادههای باز ایران در گزارشی اعلام کرده بود که میزان بودجه عمرانی مقبره روح‌الله خمینی بالغ بر پنج برابر کل بودجه عمرانی است که تقریبا در سه دهه گذشته برای مرمت تخت جمشید و پاسارگاد اختصاص یافته است.
