در آوریل ۲۰۲۳، در میانه سرکوب اعتراض‌های سراسری در ایران، وزارت خارجه استرالیا به بیش از ۳۰ رئیس و معاون دانشگاه‌های این کشور نامه فرستاد و با ابراز نگرانی از وضعیت حقوق بشر در ایران، از روسای دانشگاه‌ها خواست همکاری مشترک با موسسات ایرانی را به‌صورت موقت متوقف کنند.

مشخص نیست روسای دانشگاه‌ها به وزارت خارجه چه پاسخی دادند، اما بررسی‌های نشریه گاردین نشان می‌دهد که پس از ارسال این نامه، بیش از ۲۰ مقاله علمی منتشر شده که نتیجه همکاری میان پژوهشگران دانشگاه‌های استرالیا و ایران بوده است.

بسیاری از این پژوهش‌ها در حوزه‌هایی بوده است که احتمالا تهدید امنیتی بالایی محسوب نمی‌شدند از جمله تحقیق‌هایی در حوزه سرطان و انرژی‌های تجدیدپذیر.

اما میان آن‌ها پژوهش‌هایی هم در حوزه‌هایی به چشم می‌خورد که از نظر دولت استرالیا فناوری‌های مهم و حساس برای منافع ملی محسوب می‌شوند، مانند هوش مصنوعی و زیست‌فناوری.

پیش‌تر در ماه جاری، گاردین در گزارشی دیگر خبر داد دانشگاه‌های استرالیا، آمریکا و بریتانیا در زمینه پژوهش‌های پهپادی با دانشگاه‌های ایران همکاری کرده بودند.

بسیاری از دولت‌های جهان نگران‌اند که از پژوهش‌های دانشگاهی برای تقویت فناوری نظامی و نظارتی رژیم‌های سرگوبگر استفاده شود. گزارش‌ها حاکی از آن است پژوهش‌هایی که در دانشگاه‌های دولتی ایران انجام می‌شود در راستای کمک به برنامه‌ هسته‌ای و پهپادی جمهوری اسلامی است.

دنیل راث، از سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای»، می‌گوید در برخی حوزه‌های خاص پژوهشی، دانشگاه‌های ایران مستقیم زیر نظر جمهوری اسلامی و ارتش اداره می‌شوند.

رعنا دادپور، پژوهشگر در دانشگاه جیمز کوک کویینزلند، به گاردین می‌گوید از نزدیک شاهد بوده است که تا چه حد ارتباط موسسات آموزشی با دولت تنگاتنگ است و حکومت اولویت‌های پژوهشی را مشخص می‌کند. او در ادامه می‌افزاید برخی حوزه‌های پژوهشی زیر نظر سپاه پاسداران قرار دارد و برای «اهداف نظامی و نظارتی» کاربرد دارد.

راث معتقد است بعضی دانشگاه‌های غربی «ساده‌اندیش‌اند» و پژوهش مشترک ممکن است آسیب‌پذیری امنیتی در پی داشته باشد.

توبی والش، دانشمند در موسسه هوش مصنوعی دانشگاه نیوساوث ولز، پیش‌تر نیز ابراز نگرانی کرده بود که دانشگاه‌های استرالیا به‌صورت سهوی به کشورهایی که خطر امنیت ملی محسوب می‌شوند کمک می‌کنند. او به گاردین می‌گوید: «از نظر من، این بیشتر مسئله‌ای اخلاقی است. شما نباید به پیشبرد اهداف رژیمی کمک کنید که علیه شما کار می‌کند.»

او در ادامه می‌افزاید تمایل به آزادی نوآوری دولت‌ها را وادار می‌کند روی مرز باریکی بین دفاع از امنیت ملی و حمایت از آزادی پژوهشی حرکت کنند.

به عقیده دادپور، دانشگاه‌ها به «دستورالعمل‌های روشن» نیاز دارند. او می‌گوید: «این موضوعی چالش‌برانگیز است، اما از سویی ضروری است چارچوبی برای همکاری پژوهشی اخلاقی تعیین شود. زیرا همه ما معتقدیم آزادی پژوهشی حیاتی است.»