هر از چندگاهی، موضوع امکان عادی شدن روابط ایران و مصر مورد توجه مردم دو کشور و کشورهای منطقه قرار می‌گیرد.

روز شنبه ۱۳ اردیبهشت‌ماه، پس از آنکه رسانه‌ها خبر دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با همتای مصری خود، سامح شکری در حاشیه اجلاس سران کشورهای اسلامی در گامبیا را منتشر کردند، توجه‌ها بار دیگر به امکان عادی‌‌سازی روابط دو کشور جلب شد.

سخنگوی وزارت امور خارجه مصر درباره این دیدار در حاشیه اجلاس گفت: «با توجه به تماس‌ها و دیدارهای قبلی دو وزیر و رهنمودهای سران دو کشور ایران و مصر، روند روابط دوجانبه مصر و ایران نیز مورد بررسی قرار گرفت و دو طرف توافق کردند که به رایزنی‌ها با هدف حل‌و‌فصل همه مسائل و موضوعات باقی‌مانده در راستای عادی‌سازی روابط ادامه دهند.»

چه موانعی ایران و مصر را از عادی‌سازی روابطی که ۴۵ سال است تعلیق شده، باز‌می‌دارد؟

روابط ایران و مصر فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است. خصومت‌های جمهوری اسلامی پس از آنکه مصر به شاه ایران در سال ۱۳۵۷ پناه داد، یکسو و سوی دیگر نامگذاری خیابانی به نام خالد اسلامبولی، قاتل محمد انورسادات، رئیس جمهوری این کشور در سال ۱۳۵۹، سطح تنش در روابط دو کشور را بیش از پیش بالا برد.

در ۴۵ سال گذشته هر دو کشور در دوره‌های مختلف، تلاش‌های ناموفقی برای عادی‌سازی روابط انجام دادند.

 با‌وجود نظر مساعد رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای در زمینه بهبود روابط دو کشور، این تلاش‌ها نه در دوره محمد خاتمی، نه محمود احمدی نژاد و نه ابراهیم رئیسی نتیجه‌ای نداشته است. ( در سال ۱۹۹۱، پس از ۱۱ سال از قطع کامل روابط، ایران و مصر به‌طور محدود در سطح کاردار روابط را از سرگرفتند)

با‌ تمامی اختلاف نظرهای سیاسی موجود بین دو کشور در چهار دهه گذشته، نقاط مشترکی برای همکاری وجود داشته است.

در کوران انقلاب ملت سوریه علیه بشار اسد، در حالی که تمامی کشورهای عربی روابط خود را با دولت سوریه قطع و سفارت‌خانه‌های خود را بستند، سفارت مصر در این کشور باز بود.

مصر جزو معدود کشورهایی بود که مانند جمهوری اسلامی، از حکومت بشار اسد حمایت می‌کرد.

و اینک در برهه‌ای که هر دو کشور ایران و مصر، اقتصادی به شدت آسیب دیده دارند و در وضعیت دشواری به‌سر می‌برند، مردم این دو کشور باستانی، علاقمندی‌ و انگیزه های بسیاری برای سفر و رونق صنعت گردشگری دارند.

زیارت حرم امام هشتم شیعیان در مشهد و همچنین آرامگاه خواهر امام هشتم، حرم حضرت معصومه در شهر قم، می‌‌تواند مقاصد جذابی برای شیعیان مصر باشد که جمعیت آنها حدود دو میلیون نفر برآورد می‌شود.

از سوی دیگر برای ایرانیان به غیر از جنبه‌های باستانی و تاریخی مصر، آرامگاه محمدرضاشاه پهلوی، در مسجد الرفاعی قاهره، می‌تواند یکی از جذاب‌ترین و اصلی ترین هدف سفر ایرانیان به قاهره محسوب ‌شود.

جدا از چالش‌های امنیتی که می‌تواند مخاطراتی برای جهانگردان ایرانی ایجاد کند، برای جمهوری اسلامی، چشم‌پوشی از دغدغه سفر گسترده ایرانیان برای بازدید از آرامگاه شاه فقید، آسان نخواهد بود.

اما جمهوری اسلامی برای بیرون آمدن از انزوای ناشی از رفتار و عملکرد دولتمردان حاکم، نیاز دارد روابط خود را با کشورهای مسلمان منطقه عادی کنند.

عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی بخشی از این تلاش بود.

تلاشی که به نتیجه رسیدن آن مرهون برنامه‌های عربستان سعودی در قالب چشم‌انداز توسعه این کشور تا سال ۲۰۳۰ میلادی و پس از آن برنامه‌ریزی برای سال ۲۰۵۰ است.

عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه که اقتصاد رو به رشد خود را در این قالب تعریف کرد‌ه‌اند، برای رسیدن به این برنامه، به امنیت روانی بازار در منطقه نیاز دارند و از این نگاه روابط خود را با جمهوری اسلامی عادی کردند.

عادی شدن روابط تهران با قاهره، تا اندازه‌ای به حل اختلافات قدیمی بازمی گردد و بخشی دیگر به تجدید رابطه ریاض با تهران و نتایج آن مربوط می‌شود.

موضوع جنگ در غزه، همانطور که اشاره کرده‌اند بخشی از گفتگوهای دو جانبه وزیران امور خارجه دو کشور بوده است اما موضوع حوثی‌های یمن، در کنار موضوع غزه برای مصر اهمیت بسیاری دارد.

از زمانی که حوثی‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی، حمله به کشتی‌های باری در حال حرکت به مقصد اسرائیل را آغاز کرده‌اند، به جای آنکه این اقدام خرابکارانه به اقتصاد اسرائیل آسیب برساند و تهدیدی علیه آنها باشد، موجب ضرر و زیان به کشور مصر شده است.

به این معنا که کشتی‌های تجاری به جای عبور از دریای سرخ و پس از آن کانال سوئز، مسیر خود را به سمت جنوبی‌ترین آب‌های آفریقا و دماغه امیدنیک تغییر داده‌اند.

تغییر مسیر کشتی‌ها، باعث ضرر و زیان دولت مصر شده است. عواید مصر از طریق دریافت عوارض ورود و خروج کشتی‌ها به کانال سوئز کاهش چشمگیری داشته و همچنین آینده این آبراه استراتژیک را با چالش‌های بسیاری روبرو کرده است. بنابراین منطقی است که بخشی از گفتگوهای سامح شکری با امیرعبداللهیان درباره نارضایتی آنها از اقدامات حوثی‌های یمن باشد.

و آنطور که رسانه‌‌های عربی گزارش کرده‌اند، دولت مصر علاقمند به خرید نفت ارزان‌‌قیمت ایران است.

تحریم‌های نفتی ایران، دلال‌های بزرگی را برای قاچاق و فروش آن به میدان آورده و عراق، یکی از شرکای جمهوری اسلامی برای خرید نفت ایران به قیمت ارزان و فروش آن به عنوان نفت عراق به سایر کشورها است.

از این نگاه می‌توان گفت که بیش از آنکه گفتگوهای فعلی ایران و مصر بر عادی شدن روابط دو کشور متمرکز باشد، بر بحث‌های اقتصادی معطوف است که ضرورت هر دو کشور به‌شمار می‌رود.

ایران و مصر برای عادی شدن همه جانبه روابط خود راهی نه چندان کوتاه پیش رو دارند و لازمه عملی شدن آن، آزمونی است که مصریان، تجربه عادی شدن روابط عربستان سعودی با جمهوری اسلامی را در آن می‌سنجند.