سودآوری پالایش نفت خام و فروش محصولات نفتی (یا به‌اصطلاح حاشیه سود پالایشی) به پایین‌ترین سطح در چند سال اخیر رسیده است و برخی آن را به‌منزله پایان دوران طلایی پالایش نفت می‌بینند. علت اصلی این وضعیت کاهش تقاضا برای محصولات نفتی مانند گازوییل، بنزین و سوخت جت است‌ــ که نشان‌دهنده بازار ضعیف‌تر نفت و تغییر الگوهای مصرف است. این موضوع به‌رغم تشدید عوامل ژئوپلیتیک است، که به‌طور سنتی به افزایش قیمت و حاشیه سود شرکت‌های نفتی و تجار منجر می‌شد. همزمان، افزایش ظرفیت پالایش نفت جهان، به‌ویژه در آفریقا، آسیا و خاورمیانه به عرضه مازاد منجر شده و در کاهش حاشیه سود نقش داشته است.
پیش‌بینی می‌شود این کاهش حاشیه سود پالایشی، سود شرکت‌های نفت و گاز را کاهش دهد. شرکت توتال انرجیز این هفته اعلام کرد که انتظار دارد حاشیه سود پالایشی‌اش در سه‌ماهه سوم سال ۶۶درصد کاهش پیدا کند. شرکت‌های بی‌پی و شل نیز به سرمایه‌گذاران هشدار داده‌اند که پیش‌بینی می‌کنند سود حاصل از پالایش نفت افت قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد. بی‌پی اعلام کرده است که احتمال می‌رود کاهش حاشیه سود درآمد این سه‌ماهه سوم این شرکت را بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار کاهش دهد. شل پیش‌بینی می‌کند که حاشیه سود پالایشی‌اش در سه‌ماهه سوم سال جاری حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کند.
بر اساس گزارشی از اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، حاشیه سود پالایشی جهان از بهار سال جاری به کمتر از میانگین پنج‌ساله‌اش کاهش یافته است و در تابستان و پاییز امسال از این میزان هم پایین‌تر می‌آید. طبق این گزارش، حاشیه سود پالایشی با فرمول «کرک اسپرد ۳:۲:۱» محاسبه می‌شود که قیمت سه بشکه نفت خام را از قیمت دو بشکه بنزین و ۱ بشکه فرآورده تقطیری کسر می‌کند. در سپتامبر سال جاری، میانگین ماهانه حاشیه سود پالایشی به پایین‌ترین سطح آن از سال ۲۰۲۰ به این‌سو رسید.
کاهش تقاضا
عامل اصلی کاهش حاشیه سود کاهش تقاضای کشورهای بزرگ مصرف‌کننده مانند چین برای محصولات نفتی است. کاهش فعالیت اقتصادی چین به‌ویژه در حوزه باربری و ساخت‌و‌ساز مسکن به کاهش تقاضا برای سوخت‌های نفتی منجر شده است. علاوه بر این، چین به استفاده از گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) برای باربری و گسترش استفاده از خودروهای الکتریکی روی آورده که تقاضای این کشور برای نفت را بیش از پیش کاهش داده است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی می‌کند که مصرف نفت و سوخت‌های مایع چین در سال سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند، در حالی که در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میانگین رشد سالانه ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در آمریکا نیز تقاضا برای محصولات نفتی، به‌ویژه سوخت تقطیری، در سال جاری کاهش یافته است. علت این امر کاهش فعالیت تولیدی و افزایش استفاده از سوخت‌های زیستی به‌جای سوخت‌های نفتی است. تقاضا برای بنزین و سوخت جت در حوزه حمل‌و‌نقل آمریکا نیز کاهش پیدا کرده، که در تضاد با دو سال گذشته است که پس از همه‌گیری کووید‌ـ۱۹، تقاضا برای محصولات نفتی دوباره افزایش پیدا کرده بود.
کاهش فعالیت تولیدی بر تقاضا برای محصولات نفتی در اروپا نیز تاثیر گذاشته است. بر اساس گزارش اس‌اند‌پی گلوبال (S&P Global)، تقاضا برای گازوییل و بنزین در اروپای غربی در سال ۲۰۱۷ به اوج رسید. پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای گازوییل و بنزین پس از افزایشی کوتاه‌مدت در سال ۲۰۲۵، به‌دلیل افزایش استفاده از خودروهای الکتریکی به‌تدریج کاهش پیدا کند.
ظرفیت پالایش نفت
علاوه بر کاهش تقاضا، افزایش جدید ظرفیت پالایش در سراسر جهان به ظرفیت مازاد و کاهش حاشیه سود پالایشگاه‌ها منجر شده است. شماری از ظرفیت‌های جدیدی که در سال ۲۰۲۴ اضافه شدند عبارت‌اند از پالایشگاه دانگوت نیجریه با ۶۵۰ هزار بشکه در روز، پایشگاه دوس بوکاس مکزیک با ۳۴۰ هزار بشکه در روز، پالایشگاه الزور کویت با ۶۱۵ هزار بشکه در روز، و همین‌طور پالایشگاه الدقم عمان با ۲۳۰ هزار بشکه در روز.
ظرفیت مازاد و سود پایین برخی پالایشگاه‌ها در آمریکا، آسیا و اروپا را وادار کرده است تا تولیدشان را کاهش دهند یا حتی تعطیل کنند. به‌دلیل ظرفیت مازاد در عرضه محصولات نفتی، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که حدود روزانه ۱ تا ۱.۵ میلیون بشکه از ظرفیت پالایش اروپا ممکن است تا سال ۲۰۳۰ در معرض خطر تعطیلی قرار گیرد.
قیمت نفت
در واقع، کاهش سود در تضاد با حاشیه‌های سود بالایی است که شرکت‌های نفتی در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ در نتیجه کمبود عرضه به دست آوردند، کمبود عرضه‌ای که از حمله روسیه به اوکراین، اختلال‌های جریان تجارت و حمل‌و‌نقل در دریای سرخ، و افزایش تقاضا در پی همه‌گیری کووید‌ـ۱۹ ناشی می‌شد. در حالی که بسیاری از خطرهای ژئوپلیتیک همچنان باقی‌اند و در واقع، افزایش یافته‌اند، قیمت‌ها با توجه به محیط تقاضای ضعیف‌تر و دسترس‌پذیری عرضه، مانند گذشته واکنش نشان نداده‌اند.
