به‌تازگی یک محوطه باستانی مربوط به دوره هخامنشی در شهرستان گناباد، واقع در جنوب استان خراسان رضوی، کشف شده است که به‌ گفته پژوهشگران، می‌تواند نقشه باستان‌شناسی منطقه را تکمیل کند.

این محوطه که یکی از کنشگران میراث فرهنگی آن را کشف کرده، گواهی دیگر بر اهمیت شهرستان گناباد در دوران هخامنشیان است. گناباد با پیشینه‌ای چندین هزارساله، به‌ دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه و آثار تاریخی برجسته، یکی از گنجینه‌های مهم فرهنگی و تاریخی ایران محسوب می‌شود.

حمیدرضا محمودی قوژدی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد، اعلام کرد که این محوطه حاوی آثاری چون بقایای سفالینه‌های تاریخی و ماقبل تاریخ، ظروف شیشه‌ای، ابزارهای سنگی، ملات ساروج و گچ است که بیانگر پیشرفت معماری و صنایع دستی در دوره هخامنشی‌اند و از وجود تمدنی پویا و غنی در این منطقه خبر می‌دهند.

محوطه باستانی نویافته در نزدیکی روستای قوژد، واقع در ۱۰ کیلومتری شهر گناباد، قرار دارد.

به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا و به گفته محمودی، محوطه تازه کشف‌شده هم‌دوره قنات قصبه گناباد است؛ قناتی که به‌عنوان تنها اثر ثبت‌شده خراسان رضوی در فهرست میراث جهانی یونسکو، نمادی از هوش و سختکوشی مردم کویر در دسترسی به آب و بقا در محیطی خشک است.

ارتباط احتمالی این محوطه با قنات قصبه نقش آن را در شبکه مدیریت آب و کشاورزی منطقه در دوران هخامنشیان پررنگ‌تر می‌کند.

قنات قصبه به‌عنوان شاهکار مهندسی هخامنشیان، نه‌تنها نمادی از مدیریت منابع آبی در دل کویر است، بلکه تصویری از تعامل انسان با محیط زیست و چالش‌های آن را به نمایش می‌گذارد. این قنات که همچنان فعال است، نمونه‌ای بی‌نظیر از فناوری پایدار جهان باستان به شمار می‌آید.

گناباد از حدود دو هزار و ۵۰۰ سال پیش، یعنی دوران هخامنشیان، به‌عنوان یکی از مراکز تمدنی مهم شناخته می‌شد. موقعیت راهبردی این منطقه در مسیرهای باستانی نظیر زابل‌ــ‌مکران، فارس‌ــ‌ترکستان، و راه غرب ایران به هرات باعث شده است که در دورا‌ن‌های مختلف، از جمله زمان اشکانیان، ساسانیان و هخامنشیان، اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

این منطقه همچنین به‌عنوان گذرگاهی داخلی در فلات ایران و بخش‌های خاوری آن شناخته می‌شد و محل تقابل لشکر ایران و توران بود. فردوسی در شاهنامه، بارها به این منطقه اشاره و آن را صحنه جنگ‌های اساطیری توصیف کرده است.

بیش از ۲۵۰ اثر تاریخی در شهرستان گناباد شناسایی شده‌ که از این میان، ۱۵۳ اثر در فهرست آثار ملی و جهانی ثبت شده‌اند و ۶۰ اثر تاریخی قدمتی چند هزار ساله‌ دارند. به غیر از قنات قصبه، برخی از برجسته‌ترین این آثار عبارت‌اند از مساجد تاریخی، آسیاب‌های آبی و کاروانسراهای باستانی.

باستان‌شناسان بر این باورند کشف محوطه تاریخی جدید در گناباد می‌تواند همان حلقه‌ مفقوده‌ای باشد که تاریخ منطقه را به هم پیوند می‌دهد. آن‌ها امیدوارند که با مطالعه این محوطه، درباره ساختارهای معماری، نحوه زندگی و ارتباطات تجاری و فرهنگی مردم این دوره اطلاعات بیشتری به دست آورند. به‌ویژه اینکه یافته‌های اولیه مانند ملات ساروج و ابزارهای سنگی می‌توانند درباره تکنیک‌های ساخت‌وساز و نوع مصالح به کاررفته در این دوران راهگشا باشد. چنین داده‌هایی به محققان کمک می‌کند تا از میزان توسعه‌یافتگی منطقه در دوره هخامنشی شناخت بهتری به دست آورند.

گناباد در سال ۳۱ هجری قمری به تصرف مسلمانان درآمد. پس از اسلام نیز در برخی برهه‌ها، موقعیت راهبردی‌ آن در کانون توجه قرار گرفت و از جمله در دوره‌ سلجوقیان و خوارزمشاهیان، به اوج شکوفایی رسید.

آثار تاریخی متعدد از دوران مختلف از اشکانی، ساسانی گرفته تا سلجوقی، صفوی و قاجاریه، گواهی بر جایگاه تاریخی این شهرستان است. آیین‌های سنتی گناباد نیز بخشی از میراث معنوی این منطقه‌اند که ۱۲ مورد از آن‌ها در فهرست ملی به ثبت رسیده‌اند.

این شهرستان تاریخی اکنون یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران است و گردشگران با بازدید از گناباد می‌توانند به اعماق تاریخ ایران سفر کنند و آثار به‌جامانده از تمدن‌های مختلف را از قنات قصبه گرفته تا محوطه‌های باستانی نویافته، از نزدیک و در یک مکان ببینند. اکنون نیز کشف محوطه تازه متعلق به دوره هخامنشی در گناباد بر اهمیت تاریخی آن افزوده و گامی بزرگ در جهت شناخت بهتر تاریخ این منطقه است. باستان‌شناسان و پژوهشگران در حال بررسی دقیق‌تر این محوطه‌اند تا درباره ابعاد مختلف زندگی در این دوره اطلاعات بیشتری به دست آورند.

شهرستان گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.