اقتصاد ژاپن به عنوان یکی از برترین اقتصادهای جهان نیازمند تامین انرژی از منابع و مسیرهای مطمئن برای تداوم رشد اقتصادی خویش است. ژاپن چهارمین کشور بزرگ وارد کننده نفت در جهان و یکی از مشتریان اصلی نفت ایران است. سیاست خارجی این کشور همواره بر گسترش روابط و حضور اقتصادی بیشتر در کشورهایی که صادر کننده انرژی به این کشور هستند، استوار بوده است . این کشور بیش از ۸۰ درصد نفت و گاز مورد نیاز خود را وارد می‌کند.
معافیت تحریم و واردات نفت ژاپن از ایران
در سال ۲۰۱۸ عربستان و امارات بزرگترین تامین کننده، و ایران هم ششمین کشور صادر کننده نفت به ژاپن بودند. آمار وزارت دارایی ژاپن نشان می‌دهد واردات نفت خام این کشور از ایران در ماه آوریل امسال در قیاس با ماه مارس ۴۲ درصد کاهش یافته و به طور متوسط به ۱۶۹ هزار بشکه در روز رسیده است. در ماه مارچ این کشور بطور متوسط روزانه ۲۹۲ هزار بشکه نفت در روز از ایران وارد کرده است. در ماه فوریه واردات نفت ژاپن از ایران به رقم ۷۶ هزار بشکه در روز رسید. در زمان معافیت تحریم نفتی ایران، دولت ژاپن بیمه دولتی واردات نفت از ایران را برای مدت یکسال تمدید کرد. این اقدام دولت ژاپن برای تشویق پالایشگاه‌های این کشور برای تداوم واردات نفت از ایران بود.
تلاش عربستان، امارات و کویت برای افزایش صادرات نفت به ژاپن
عربستان و امارات متحده عربی برای جبران کمبود نفت ایران در بازار نفت، با آمریکا به توافق رسیده‌اند و قرار است از ماه جولای این دو کشور میزان تولید و صادرات خود را به بازار منطقه‌ای و جهانی افزایش دهند. طی دو ماه گذشته تعدادی از مدیران نفتی کشورهای عربی سفرهای متعددی به ژاپن داشتند و با مقامات این کشور در مورد گسترش همکاری‌ها در بخش انرژی گفتگو کردند. در ماه آوریل گذشته، سلطان احمد جابر، مدیر اجرایی شرکت ملی نفت ابوظبی برای گفت‌وگو با مقامات ژاپنی به توکیو سفر کرد. در همان حین، خالد فاضل، وزیر نفت کویت سفری به توکیو داشت و با وزیر صنایع و بازرگانی ژاپن دیدار و گفتگو کرد. هدف از این گفتگوها افزایش سطح همکاری‌ها و تامین نفت مورد نیاز ژاپن در زمان تحریم‌ها عنوان شد.
دیپلماسی فشرده ایران و آمریکا با متحدان سیاسی در منطقه
طی دو ماه گذشته ایران دیپلماسی گسترده‌ای را با کشورهای عمده خریدار نفت آغاز کرد، تا بتواند بخشی از سهم خویش را در بازار منطقه‌ای نفت حفظ کند. اواسط ماه می وزیر امور خارجه ایران، سفری به توکیو داشت. وی با شینزو آبه، نخست وزیر و تارو کونو، وزیر امور خارجه ژاپن دیدار و گفتگو کرد. وزیر امور خارجه ژاپن در کنفرانس خبری مشترک با وزیر امور خارجه ایران گفت که ژاپن به شدت نگران وضعیت خاورمیانه است و این کشور از هیچ تلاشی برای کاهش تنش در منطقه دریغ نخواهد کرد. وزیر خارجه ژاپن بر ضرورت حفظ برجام تاکید کرد و از ایران خواست که همچنان این توافق را اجرا کند.
سفر ترامپ به ژاپن
اواخر ماه می دونالد ترامپ در سفری چهار روزه به ژاپن با امپراطور این کشور و دیگر مقامات ژاپنی دیدار و گفتگو کرد. مسئله تحریم ایران و کره شمالی در کنار افزایش حجم تجارت بین آمریکا و ژاپن، رئوس اصلی برنامه سفر ترامپ به توکیو بود. ژاپن یکی از مشتریان ال ان جی آمریکا است و حجم واردات ال ان جی ژاپن از آمریکا در حال افزایش است. صادرات انرژی ده درصد حجم تجارت بین دو کشور را تشکیل می‌دهد. آمریکا از صادرات انرژی برای جبران کسری تجاری با دیگر کشورها استفاده می‌کند. در جریان این سفر ژاپن تمایل خود را برای خرید ۱۰۵ فروند جنگنده «اف-۳۵» اعلام کرد. قرارداد فروش این جنگده‌ها به ژاپن بزودی امضا خواهد شد. ترامپ از سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع ژاپن برای سرمایه گذاری بیشتر در این کشور دعوت کرد.
سفر آینده نخست وزیر ژاپن به تهران
گفته می‌شود که هدف اصلی سفر هفته آینده شینزو آبه به تهران میانجیگری این کشور بین ایران و آمریکا است. باید در نظر داشت تا وقتی ایران و آمریکا رسما ژاپن را بعنوان میانجی معرفی نکرده‌اند نمی‌توان از ژاپن بعنوان میانجی رسمی بین ایران و آمریکا نام برد. آمریکا آمادگی خود را برای مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران اعلام کرده است. ترامپ در جریان سفر به ژاپن بار دیگر آمادگی کشورش را برای مذاکره با ایران اعلام کرد. وی در جریان دیدار با شینزو آبه با اشاره به روابط خوب ایران و ژاپن گفت: «من می‌دانم که هم ژاپن و هم نخست وزیرش روابط خوبی با ایران دارند. خواهیم دید که چه اتفاقی خواهد افتاد.»
سفر شینزو آبه به ایران، اولین سفر نخست وزیر این کشور به ایران در طول چهل سال اخیر است و با توجه به دیپلماسی فشرده ایران و آمریکا در ماه گذشته و افزایش تنش در منطقه، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. تداوم واردات انرژی از ایران دغدغه اصلی دولتمردان ژاپن نیست. این کشور براحتی می‌تواند آلترناتیوی برای نفت و میعانات گازی ایران پیدا کند، کشورهایی مثل عربستان – امارات و کویت براحتی می‌توانند نیازهای بازار انرژی ژاپن را برآورده سازند. واردات ال ان جی قطر و آمریکا هم می‌توانند جایگزین میعانات گازی ایران در بازار انرژی ژاپن باشد.
تلاش ژاپن برای حفظ برجام و راضی کردن ایران به ماندن در برجام یکی از رئوس سفر آبه به تهران خواهد بود. شرکت‌های ژاپنی پتانسیل خوبی برای سرمایه‌گذاری در کلیه بخش‌های صنعت ایران، بویژه صنعت انرژی دارند. تکنولوژی پیشرفته این شرکت‌ها در کنار منابع مالی عظیم می‌تواند در حل مشکلات عمده صنعت ایران مفید واقع شود.
نگرانی عمده ژاپن افزایش احتمال وقوع درگیری و تنش در منطقه است. تنش و درگیری در کشورهای تامین کننده انرژی ژاپن و هم چنین در مسیرهایی که منابع نفت و گاز به بازار ژاپن را می رساند، تاثیر مستقیمی بر امنیت انرژی و رشد اقتصادی این کشور دارد. عمده واردات نفت ژاپن از کشورهای عربستان، امارات و کویت است و هر گونه درگیری نظامی در منطقه بویژه در تنگه هرمز به صورت مستقیم، نه تنها امنیت انرژی این کشور را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد این کشور را با بحران جدی روبرو خواهد کرد. هرگونه درگیری احتمالی در منطقه به معنای افزایش قیمت نفت خواهد بود که این امر خوشایند اقتصاد کشورهای عمده مصرف کننده انرژی از جمله ژاپن نخواهد بود.
ژاپن مایل نیست بازار مصرف ایران را از دست بدهد و هرگونه توافق احتمالی بین ایران و آمریکا به نفع ژاپن خواهد بود. این کشور می‌تواند انرژی مورد نیاز را از منطقه براحتی تامین کند. با لغو احتمالی تحریم‌ها، شرکت‌های ژاپنی می‌توانند در میادین نفت و گاز، صنعت پالایشگاهی و انرژی‌های تجدید پذیر ایران سرمایه گذاری کنند. محصولات تولیدی این کشور نیز شانس بیشتری برای فروش در بازار مصرف ایران خواهند داشت.
با توجه به اینکه شرایط ۱۲ گانه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا فعلا حذف نشده‌اند، چنانچه مذاکره‌ای هم با میانجیگری احتمالی ژاپن صورت گیرد، امکان دست‌یابی به تفاهم بین ایران و آمریکا در شرایط فعلی دشوار و سخت به نظر می‌رسد. باید خاطر نشان کرد مذاکره بدون پیش‌شرط با توافق جدید بدون پیش‌شرط متفاوت است. می‌توان امیدوار بود با سفر شینزو آبه، تنش در منطقه تا حدی کاهش یابد. هر گونه درگیری در منطقه و ناامنی برای تانکرهای حامل نفت به ضرر کلیه تولید کنندگان و مصرف کننده انرژی در منطقه خواهد بود. سفر آبه به تهران به معنای افزایش نقش و حضور سیاسی ژاپن در منطقه خواهد بود و این امکان را برای ژاپن فراهم خواهد کرد تا بتواند نقشی در ایجاد ثبات و امنیت در منطقه بازی کند.
