وقتی ایران در زمان تحریم دولت اوباما قادر به فروش نفت خود نبود در ساحل خویش اقدام به ذخیره‌سازی نفت در تانکرها کرد. به گزارش رویترز و به نقل از دو منبعی كه جابه‌جایی نفت‌كش‌ها را رصد می‌کردند، در آن زمان نفت فروخته نشده ایران در ۱۲ تا ۱۴ تانكر ذخیره‌سازی شده بود، این رقم بعدها به ۳۰ فروند رسید و این تعداد به جز حدود ۶۰ كشتی ناوگان حمل‌و‌نقل نفت این كشور تعداد تانكرهایی كه ایران در آن بازه زمانی به ذخیره‌سازی نفت اختصاص داده شده بود. در سال ۹۵ و پس از توافق اتمی تنها در عرض سه ماه ایران توانست بیش از ۱۳میلیون بشکه نفت ذخیره شده در تانکرها را در بازار به فروش برساند. البته در این بازه زمانی تصمیم اوپک باعث شد تا ایران به راحتی بتواند این مقدار نفت را در بازار بفروشد و هم بتواند بخشی از سهم خویش را در بازار بازپس گیرد و هم بتواند در بهبود وضعیت اقتصادی خویش قدم موثری بردارد.
تداوم سیاست ذخیره‌سازی نفت در تانکرها در دوان روحانی
با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم علیه صنعت نفت ایران سهم ایران در بازار نفت به تدریج کاهش یافت. ایران برای کاهش تاثیر تحریم اقدام به فروش نفت در بازار خاکستری کرد و قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه ۳.۸ میلیون بشکه تولید نفت داشت اما این رقم سال گذشته (۱۳۹۹) به ۱.۹ میلیون بشکه سقوط کرد و هم‌اکنون تولید نفت ایران حدود ۲.۴ میلیون بشکه در روز است. با توجه به اینکه میزان تولید نفت بیش از مصرف و صادرات بود ایران اقدام به ذخیره نفت در تانکرها کرد. باید خاطرنشان کرد که با توجه به اهمیت ذخیره‌سازی نفت دولت در نظر داشت تا ظرفیت ذخیره‌سازی نفت کشور را به ۱۰۰ میلیون بشکه برساند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در بهمن‌ماه سال گذشته (۱۳۹۹) غلامرضا منوچهری، مدیرعامل شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت اویک (OIEC)، در همایش تخصصی معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری منطقه آزاد قشم در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، گفت: «که با ساخت مخازن جدید ذخیره‌سازی نفت در سواحل خلیج فارس و دریای عمان در کنار صرفه‌جویی ارزی حاصل از کاهش هزینه‌های دموراژ کشتی‌های نفتکش، قدرت چانه‌زنی فروش و صادرات نفت ایران هم افزایش می‌دهد ضمن آنکه خطر تولید نفت کشور را در دورانی که بازار با نوسان‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کند به شدت کاهش خواهد داد.»
در تیرماه سال گذشته شرکت فکت گلوبال انرژی اعلام کرد که کل ذخایر نفت خام روی خشکی ایران در ماه آوریل سال گذشته (۲۰۲۰) به ۵۴ میلیون بشکه رسیده بود که این رقم در ماه ژانویه سال گذشته ۱۵ میلیون بشکه بود. هفته اول خرداد خبرگزاری رویترز به نقل از منابع صنعتی و ردیابی کشتی‌ها گزارش داد که بیش از ۶۶ میلیون بشکه نفت ایران در تاسیسات ذخیره‌سازی خشکی کشور و نفتکش‌ها انبار شده است. رویتزر در ادامه این گزارش به ذخیره نفت ایران در تاسیسات نفتی چین اشاره کرد که بر این اساس ایران تا ماه مه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت خود را در تاسیسات نفتی چین انبار کرده است. بر اساس آمار متعدد ایران به طور کلی ۲۰۰ میلیون بشکه ظرفیت ذخیره نفت در نفتکش‌ها و انبارهای خشکی دارد. ارزیابی بلومبرگ از میزان ذخایر نفت بی‌مشتری ایران در دریا و خشکی نشان می‌دهد تا ماه گذشته یعنی ماه مه حدود ۱۲۳ میلیون بشکه بوده است. این در حالی‌ست که ارزیابی شرکت فکت گلوبال انرژی نشان می‌دهد این رقم حدود ۲۰۰ میلیون بشکه است که ۳۰ میلیون بشکه آن در تاسیسات خشکی چین ذخیره شده است.
فروش نفت به نام کشور ثالث
چین به عنوان مشتری عمده نفت ایران در زمان تحریم همواره به واردات نفت از این کشور ادامه داد. بنا به آخرین آمار گمرک چین برای پنجمین ماه پیاپی این کشور از ایران نفت وارد نکرده است اما آمار شرکت‌های ردیابی دریایی در تضاد با آمار گمرک چین است. داده‌های شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها حاکی است که ایران در ماه‌های ژانویه تا مه امسال (۲۰۲۱) روزانه دست‌کم ۶۵۰ هزار بشکه نفت به چین تحویل داده است.
دیلی میل با استناد به تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعاتی از سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» مستقر در نیویورک، گزارش کرده که ایران به منظور انبار کردن نفت فروش نرفته خود در ماه‌های اخیر ناوگان نفتکش‌های خود را دو برابر کرده و به ۱۲۳ فروند رسانده است. این آمار هم نشان می‌دهد که تعداد تانکرهایی که برای ذخیره نفت در دوران تحریم ترامپ به کار گرفته شده افزایش داشته است. هم در زمان اوباما و هم در زمان تحریم ترامپ ایران از نام کشورهای دیگر برای صادرات نفت بهره گرفت. در زمان تحریم‌های دولت اوباما نفت ایران بیشتر با نام عمان در بازار فروش می‌رفت. خبرگزاری‌های رویترز و بلومبرگ گزارش کرده‌اند که در سال‌های اخیر نفت ایران با نام نفت عراق، امارات، اندونزی یا مالزی به چین تحویل داده شده است.
کرونا و تغییر دینامیک‌های بازار نفت
شیوع ویروس کرونا باعث شد تا توازن در بازار نفت برهم بخورد و با کاهش تقاضا قیمت نفت به تدریج کاهش یابد. در این بین کشورهای عمده تولیدکننده نفت در غیاب ایران اقدام به افزایش تولید نفت کردند. ارائه تخفیف به کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت و سرمایه‌گذاری در زیرساختار کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی از ابزاری بود که کشورهای عمده تولیدکننده نفت برای حفظ و افزایش سهم خویش در بازار کشورهایی مثل هند و چین در پیش گرفتند. در مورد مشکلات ذخیره‌سازی نفت در تانکرها باید به هزینه بالای ذخیره کردن آن در تاسیسات زمینی و تانکرهای نفت نیز اشاره کرد. در این بین هزینه‌های شرکت ملی نفت ایران به دلیل خرید نفتکش‌های کهنه یا اجاره آن‌ها، همچنین تخفیف در قیمت نفتی که تحویل دلال‌ها می‌دهد، افزایش یافته و زیان معطل کردن نفتکش‌هایی که به عنوان تانکر ذخیره نفت برای ماه‌ها در خلیج فارس لنگر انداخته‌اند نیز چشمگیر است.
با توجه به اینکه فروش نفت به صورت قراردادی است و اغلب کشورها و پالایشگاه‌ها اقدام به خرید نفت کرده‌اند، طبیعی است در این بازار امکان افزایش فروش آنی نفت کمتر فراهم است. ایران می‌تواند پس از توافق احتمالی با آمریکا و لغو شدن تدریجی تحریم‌ها در اسپات مارکت اقدام به فروش نفت کند. اسپات مارکت یا بازار نقدی، یکی از روش‌های معاملاتی در بازارهای مختلف است که می‌توان آن را نقطه مقابل معاملات آتی در نظر گرفت.
ایران می‌تواند در این بازار به برخی پالایشگاه‌های منطقه از جمله هند چند تانکر نفت بفروشد. نباید انتظار داشت بلافاصله بعد از توافق احتمالی ایران به سرعت به بازار نفت بازگردد و تمامی نفت ذخیره شده در تانکرها را روانه بازار کند. اول آنکه اجرای این توافق چند ماه طول خواهد کشید و دوم آنکه ایران برای یافتن بازار جدید و بازپس‌گیری سهم خود در بازار باید به مشتریان سنتی خود تخفیف بدهد. تغییر کاربری برخی پالایشگاه‌های منطقه هم برای تطابق با خواص شیمیایی نفت خام ایران هم مساله‌ای است که باید بدان توجه شود. اما مساله‌ای که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد این است که تا وقتی فروش نفت و گاز به عنوان ابزار قدرت در عرصه روابط بین‌الملل مورد توجه دولتمردان قرار نگیرد و فروش این مواد برای ایجاد رفاه و بهبود شرایط اقتصادی کشور به کار گرفته نشود فروش میلیون‌ها بشکه نفت جوابگوی مشکلات بی شمار اقتصاد، صنعت و جامعه امروز ایران نخواهد بود.
