اگر فکر می‌کردید‌ «معامله قرن» برای برقراری صلح بین اسرائیل و فلسطین مرده است ظاهرا اشتباه می‌کردید. مایک پمپئو، وزیر خارجه، روز جمعه ششم سپتامبر گفت به نظرش دولت ترامپ جزئیات این طرح را در«هفته‌های آینده» برملا می‌کند.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهورِ همیشه اهل اغراق آمریکا، نام طرح خود برای برقراری صلح بین اسرائيل و فلسطین را «معامله قرن» گذاشته است. اما نشانه‌ها خبر از موفقیت این طرح نمی‌دهد. در اولین همایش مربوط به آن این طرح که سه ماه پیش در بحرین برگزار شد نه اسرائیلی‌ها شرکت داشتند و نه فلسطینی‌ها. هم فتح و هم حماس، دو حزب اصلی فلسطینی، این طرح و مبتکر اصلی آن، جرد کوشنر، داماد ترامپ و مشاور ارشد او را محکوم کرده‌اند. در ضمن هنوز معلوم نیست ۵۰ میلیارد دلاری که همایش اقتصادی بحرین برای توسعه منطقه وعده داده قرار است از کجا فراهم شود.

آخرین نشانه از عدم موفقیت «معامله قرن» استعفای اخیر جیسون گرینبلات، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور در امر مذاکرات بین‌المللی، است که قرار بود نقش ویژه‌ای در این طرح داشته باشد. البته جدایی گرینبلات از دولت بر خلاف سایر جدایی‌ها همراه با نزاع و اعلام مخالفت با رئیس‌جمهور نبود. ترامپ خبر را در توئیتر شخصی اش اعلام کرد و نوشت: «جیسون گرینبلات پس از نزدیک سه سال حضور در دولت من، این کار را ترک می‌کند تا به بخش خصوصی برود. جیسون دوستی وفادار و عالی و وکیلی فوق‌العاده بوده است».

گرینبلات قبلا وکیل ترامپ بود و از سال ۲۰۱۷ به کاخ سفید رفت. با خروج وی دو نفر بیش از پیش در تیم خاورمیانه ترامپ نقش خواهند داشت: برایان هوک، رئیس گروه اقدام ایران؛‌ و آوی برکوویتز، مشاور ۳۰ ساله کوشنر (که نام رسمی سمت او «مشاورِ مشاورِ ارشدِ رئیس‌جمهور») و یکی از نزدیک‌ترین افراد به او می باشد.

پمپئو جمعه ششم سپتامبر در دانشگاه ایالتی کانزاس در شهر منهتنِ ایالت کانزاس سخنرانی داشت و پس از آن با سوالی در مورد «معامله قرن» مواجه شد. این‌جا بود که پمپئو گفت: «فکر می‌کنم در هفته‌های آینده چشم‌انداز خود را اعلام می‌کنیم».

آینده «معامله قرن» چه خواهد بود؟

آن‌چه در بحرین برملا شد بخش‌های اقتصادی این طرح بودند. جای تعجب نیست که ترامپ و کوشنر و گرینبلات که هر سه سابقه معاملات ملکی دارند طرحی را بر بنیان برنامه‌های ساختمانی و عمرانی پیشنهاد کنند. اما تکلیف بخش سیاسی این طرح چه می‌شود؟

تا بحال جزئیات سیاسی طرح اعلام نشده و کاخ سفید می‌خواهد حداقل تا پس از انتخابات اسرائیل که در روز ۱۷ سپتامبر برگزار خواهد شد صبر کند. اما از اولین گفته‌های کوشنر چنین استنباط می شود که بنیان‌های اصلی روند تاکنونی مذاکرات صلح یعنی لزوم تشکیل دولت مستقل فلسطینی به احتمال بسیار بخشی از «معامله قرن» نیستند. دیگر خواسته‌های بنیادین فلسطینی‌ها مثل داشتن پایتخت مستقل در بیت‌المقدسِ شرقی، بازگشت مهاجرین و پایان اشغال در سرزمین های فلسطینی نیز به این ترتیب، نمی توانند در محور این طرح قرار داشته باشند. البته تا اعلام علنی این طرح نمی‌توان از مفاد آن مطمئن بود با این حال می‌توان به بعضی مولفه‌های عمومی اما مهم در تیم ترامپ و متحدینش در خاورمیانه نگاه کرد.

یهودی‌های ارتدوکس نیویورک و دولت فلسطینی

تدوین «معامله قرن» که شروع شد تیم کوشنر حداقل یک عضو عرب-آمریکایی داشت: دینا حبیب پاول صاحبِ دو سِمت بود که برای اولین بار در دولت ترامپ ایجاد شدند: معاون مشاور امنیت ملی در زمینه استراتژی و مشاور ارشد رئیس‌جمهور در زمینه ابتکارات اقتصادی. خانم پاول متولد خانواده‌ای از مسیحیان قبطی در قاهره مصر است که از کودکی در آمریکا بزرگ شده و گذشته ای استخواندار در حزب جمهوری‌خواه و از ایالت تگزاس دارد. او در دولت جورج دبلیو بوش، معاون وزیر خارجه در زمینه امور آموزشی و فرهنگی بود — سمتی که پس از او جایش را یک خاورمیانه‌تبار دیگر یعنی گلی عامری ایرانی و متولد تهران گرفت.

اما خانم پاول در ژانویه ۲۰۱۸ کنار رفت و از آن پس تمام اعضای کلیدی تیم کوشنر گذشته‌ای مشابه داشته‌اند. وجه مشترک برکوویتز، کوشنر، گرینبلات و دیوید فریدمن (سفیر آمریکا در اسرائیل) این است که همگی از یهودیانِ ارتدوکس نیویورکی هستند و همگی پیش از ورود به دولت روابط وسیعی نه تنها با اسرائيل که با نهادهای مذهبی مستقر در آن کشور داشته‌اند. در باور مذهبی بسیاری از این نهادها، کرانه غربی رود اردن بخشی از وطن تاریخی یهودیان است و تشکیل دولت مستقل فلسطینی در آن جایز نیست.

کنار رفتن گرینبلات و جانشینی او توسط برکوویتز همچنین باعث می‌شود تیم کوشنر بیشتر و بیشتر متشکل از نزدیکان خانواده ترامپ شود. برکوویتز از زمان تحصیل در کالج کوئینزِ نیویورک از نزدیکان کوشنر بوده و رابطه‌شان از زمانی که طی تعطیلات عید پسح یهودیان با هم عضو یک تیم تفریحی بسکتبال در فینیکسِ ایالت آریزونا شدند بسیار صمیمی بوده. بعد از کالج و بسکتبال نوبت پیوستن برکوویتز به هفته‌نامه «نیویورک آبزرور» رسید که کوشنر صاحب آن بود و سپس کارزار ریاست‌جمهوری ترامپ ودر نهایت کاخ سفید برای برکوویتز رقم خورد. برکوویتز جوان علیرغم عدم تجربه در سیاست خارجه از همان ابتدای «معامله قرن» جزو ارشدترین اعضای تیم بوده و در تدوین آن نقش داشته است.

بنابراین چهره تیم آمریکایی «معامله قرن» را می‌توان در یک جمله چنین تصور کرد: یهودیان ارتدوکس و مذهبیِ نیویورکی که بیشتر اعضای آن از نزدیکان خانواده ترامپ هستند.

متحدین عرب

اما در میان نیروهای سیاسی و دولتی فلسطین و جهان عرب چه کسی همراه «معامله قرن» خواهد بود؟

محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، که ظاهرا تمایلی به کشیده شدن به این گود ندارد اما «مرکز بگین و سادات برای مطالعات استراتژیک» مستقر در تل ‌آویو روز جمعه مطلبی منتشر کرد که نامی غیرمنتظره را در این زمینه پی می‌کشد: محمد دحلان.

جیمز ام. دورسی، از کارشناسان این مرکز، در مقاله‌ای ازعان داشت که دحلان می‌تواند چهره اصلی فلسطینی حامی «معامله قرن» باشد. دحلان از چهره‌های جنجالی سابق جنبش فتح در نوار غزه است که در پی نزاع با عباس، دوازده سال گذشته را در تبعید و در امارات متحده عربی زندگی می‌کند. او رهبر فراکسیونی به نام «جریان اصلاحات دموکراتیک» درون فتح است که در بین فلسطینی‌های اردن و لبنان و خودِ فلسطین طرفداران سازمان‌یافته‌ای دارد. دحلان از نزدیکان محمد بن زاید، ولیعهد امارات، محسوب می‌شود و ریاض، قاهره و ابوظبی از او در مقابل حماس که مرتبط با اخوان مسلمین و دولت‌های ترکیه و قطر است حمایت می کنند.

انتخابات اسرائيل

آینده «معامله قرن» ‌را در نتیجه انتخابات ۱۷ سپتامبر در اسرائيل رقم می‌زند. اگر نتانیاهو در این انتخابات از رقیب اصلی خود حزب «آبی و سفید» به رهبری بنی گانتز،‌ رئیس سابق ارتش اسرائیل، شکست بخورد، احتمالا شاهد پایان عمر سیاسی او، تغییر جهت‌ تل ‌آویو و حتی زندانی شدن نتانیاهو به دلایل مرتبط با فساد اقتصادی خواهیم بود. اما بی بی اگر پیروز شود شاید دست به اقداماتی بی‌سابقه از جمله عمل به وعده‌های جنجالی‌اش همچون الحاق رسمی شهرک‌های یهودی‌نشین غیرقانونی مستقر در کرانه غربی به خاک اسرائیل بزند. حتی پر سر و صداترین دشمنان نتانیاهو در جناح راست اسرائیل مثل حزب «یامینا»‌به رهبری آیلت شاکد و نفتالی بنت نیز شاید در صورتی که نتانیاهو چنین اقدامی را انجام دهد از او پشتیبانی کنند. به قول شلومی الدار، ستون‌نویس اسرائیلیِ «المانیتور»، چنین توافقی می‌تواند «معامله قرنِ نتانیاهو» باشد: «مصونیت در مقابل الحاق».