مجموعه کاخ سعدآباد به دلیل لوله‌کشی گاز فرسوده در معرض خطر انفجار است. پس از اتفاق‌های گوناگون، این تازه‌ترین تهدیدی است که بنای به جا مانده از دوران قاجار و پهلوی را تهدید می‌کند.

هشدار درباره انفجار لوله‌های گاز کاخ سعدآباد را رئیس سابق کاخ در مراسم تودیع خود بیان کرد. به گزارش مهر، کیا پارسا روز سه‌شنبه، ۳۰ آذر، در مراسم تودیع با مسئولیت ۵۰ ماهه خود در محافظت از این کاخ، به نکته‌هایی اشاره کرد که به گفته او «پیگیری شده اما نتیجه نداشته است».

رئیس سابق کاخ سعدآباد با اشاره به ارسال حدود ۱۱ نامه به وزارت میراث فرهنگی، شهرداری و نهادهای دیگر در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ و بی‌توجهی به اغلب ‌آن‌ها، از وحید رحمتی، مدیر جدید کاخ، خواست که این مسائل را پیگیری کند.

پارسا موضوع یکی از مهم‌ترین نامه‌نگاری‌های انجام شده را مسئله تعویض لوله‌های پوسیده گاز اعلام کرد و گفت : «لوله‌های پوسیده گاز این کاخ متعلق به قبل از پیروزی انقلاب است و در این مدت بازسازی مهمی نداشته‌اند. حفاظت از این لوله‌ها کاتدیک نیست؛ یعنی هیچ حفاظی ندارد تا در مقابل نشت یا فرسودگی در امان بمانند. در این شرایط، آتش‌سوزی با تنها یک جرقه فاجعه بزرگی به وجود می‌آورد.»

مدیر جدید کاخ سعدآباد وحید رحمتی است که با مدرک دکترای علوم ارتباطات اجتماعی چنین سمتی را به عهده گرفته است. در کارنامه فعالیت‌های شغلی رحمتی مواردی به چشم می‌خورند که به تحصیلات او مرتبط‌اند اما به سمت فعلی او هیچی ربطی ندارند؛ گزینه‌هایی مانند مدیرکل روابط‌عمومی هلال احمر، مدیرکل روابط‌عمومی سازمان بندرها و دریانوردی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت و رئیس کمیته تبلیغات شانزدهمین اجلاس کشورهای عضو جنبش عدم تعهد.

کاخ سعدآباد؛ محبوب نهادهای انقلابی

کاخ سعدآباد که در دوره قاجار ساخته شد و سکونتگاه تابستانی شاهان این سلسله بود، در دوره پهلوی گسترش یافت. خاندان پهلوی ساختمان‌های متعددی در مجموعه سعدآباد تاسیس کرد که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف است. اشیایی ارزشمندی هم در این کاخ قرار دارد.

بر خلاف ادعاهای مسئولان جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ساده‌زیستی، این کاخ همواره محبوب آن‌ها بوده است و از هر فرصتی برای حضور در سعدآباد استفاده کرده‌اند. تنها در یک مورد، خبرگزاری تسنیم در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ با انتقاد از برگزاری جلسات ریاست‌جمهوری در سعدآباد نوشت: «امروز سومین جلسه پیاپی دولت است که در کاخ سعدآباد برگزار می‌شود. تاکنون هیج مقام دولتی به طور رسمی توضیح نداده که چرا محل تشکیل جلسات دولت از پاستور به کاخ سعدآباد در شمال تهران منتقل شده است.» با بالا گرفتن انتقادها، محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی، با انکار این موضوع مدعی شد:‌ «رئیس‌جمهوری تنها در یکی از کاخ‌ها از روسای‌جمهوری و مهمانان خارجی استقبال رسمی می‌کند.»

پیش از آن نیز مالکیت دو کاخ سعدآباد و نیاوران محل مناقشه بنیاد مستضفعان و سازمان میراث فرهنگی بود و هر یک از این دو نهاد بر اساس برخی مستندها مدعی مالکیت این کاخ‌ها بودند تا اینکه در سال ۱۳۹۷، با رای بدوی دادگاه، بنیاد مستضعفان این کاخ را تصاحب کرد.

در پی تملک کاخ سعدآباد تهران، ۴۲۰ فعال معماری و شهرسازی به آن واکنش نشان دادند و از چنین تصمیمی انتقاد کردند و میراث فرهنگی نیز درخواست تجدیدنظر در رای دادگاه را ارائه داد. در نهایت، در اردیبهشت ۱۳۹۹، مالکیت میراث فرهنگی بر کاخ‌های سعدآباد و نیاوران رای جدید گرفت و دادگاه تجدیدنظر رای دادگاه انقلاب که سند میراث فرهنگی را باطل کرده بود، مغایر شرع دانست و مالکیت کاخ سعدآباد به میراث فرهنگی بازگردانده شد.

میراث فرهنگی یا کاربری‌های غیرمرتبط؟

در خلال تمام این رفت‌وآمدهای قانونی برای تملک کاخ، آنچه بیش از همه به آن بی‌اعتنایی شد، بازسازی بناهای مجموعه سعدآباد بود. خبرگزاری ایلنا روز ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ از ریزش ۱۵ متر از دیوار کاخ سعدآباد خبر داد که البته کیا پارسا، مدیر مجموعه سعدآباد، علت آن را خراب شدن جوی آب داخل مجموعه اعلام کرد و گفت که این اتفاق به دلیل نم کشیدن دیوار رخ داده است و چنین تهدیدی برای تمام مجموعه سعدآباد وجود دارد. او همچنین از مرمت این دیوار قدیمی خبر داد؛ با این حال چنین رخدادی نگرانی‌های زیادی را درباره بی‌توجهی به نگهداری از بناهای کاخ سعدآباد ایجاد کرد.

در سال‌های اخیر،  مسئولان کاخ سعدآباد بارها خبرهایی درباره مرمت و بازسازی بناهای این مجموعه منتشر کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که این اقدام‌ها کافی و زیربنایی نبوده‌اند؛ به طوری که به گفته مدیر پیشین کاخ، حتی موضوع مهمی مانند بازسازی و تعویض لوله‌های فرسوده گاز هم جدی گرفته نشده‌ است.

این نمونه مهم نشان می‌دهد که در طول این سال‌ها، به بنای ارزشمند کاخ سعدآباد به عنوان یک میراث فرهنگی نه تنها رسیدگی نشده بلکه با انواع بی‌مبالاتی‌ها و بی‌احتیاطی‌ها در نگهداری نیز مواجه بوده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر، بخش‌های مختلف این کاخ قدیمی بدون توجه به رعایت نکات ایمنی، کاربری‌های مختلفی داشته‌اند؛ از برگزاری تئاتر و کنسرت و جشنواره‌های مختلفی مانند گلاب‌گیری گرفته تا فیلمبرداری سریال‌ها و فیلم‌‌های تاریخی با حضور ده‌ها نفر و انواع وسایل فیلمبرداری که هر کدام ممکن است به مجموعه آسیبی جدی وارد کنند؛ اما فریادهای دوستداران میراث فرهنگی درباره کاخ سعدآباد هیچ‌وقت گوش شنوایی نداشته است.