عراق با داشتن منابع عظیم نفت در زمینه تامین برق با مشکلات زیادی روبه‌رو است. ظرفیت فعلی تولید برق عراق در حدود ۱۵‌هزار مگاوات است که تقریبا نصف برق موردنیاز این کشور در اوج مصرف در تابستان است. ذخایر گاز طبیعی عراق در حدود ۱۳۲میلیون فوت مکعب (‌معادل۳.۷۳۷.۸۲۳ متر مکعب) است، اما به دلیل ناتوانی در استفاده از این ذخایر مجبور است به خاطر استخراج نفت همراه با گاز، بخش زیادی از آن را بسوزاند. عراق هم‌اکنون سالانه ۲۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید می‌کند که ۱۸ میلیارد مترمکعب آن در مشعل‌ها سوزانده و هدر داده می‌شود و تنها ۱۱ میلیارد مترمکعب آن به مصرف داخلی می‌رسد. 

 باید در نظر داشت که صنعت برق عراق برای دهه‌ها گرفتار جنگ، فساد و تاسیسات فرسوده بود. در سال‌های گذشته و به‌ویژه در فصول گرم سال قطعی برق که در اثر کمبود ظرفیت تولید برق در نیروگاه‌های این کشور به وجود می‌آمد، باعث بروز اعتراضات خیابانی در برخی استان‌های عراق شد و چالش جدی در امنیت انرژی و امنیت ملی عراق ایجاد کرد. عراق یکی از مشتریان عمده برق و گاز طبیعی ایران است و در چند سال اخیر در حدود  یک‌سوم گاز و برق مصرفی خود را از ایران وارد می‌کند.

 در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها، ایران نتوانست پول برق و گاز طبیعی صادراتی به عراق را دریافت کند. تهران در برخی موارد هم به دلیل مشکلات داخلی در امر تولید برق و هم اعمال فشار بر بغداد برای پرداخت بدهی‌ها، اقدام به قطع برق صادراتی به عراق می‌کرد. در ماه ٰژوئن گذشته قطع انتقال برق از ایران به عراق و بروز بی‌ثباتی در پی استعفای وزیر برق عراق نگرانی در مورد وقوع اعتراضات را تشدید کرد.

مسئله واردات انرژی از ایران ارتباط مستقیمی با امنیت ملی و اقتصادی عراق دارد و ایران به‌خوبی از اهمیت صادرات انرژی به عراق آگاه است و در برخی موارد برای رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی از این حربه استفاده می‌کند. باید به نقش صادرات انرژی ایران به عراق که باعث نفوذ ایران در برخی استان‌های شیعه‌نشین عراق می‌شود نیز اشاره کرد. بهره‌گیری ایران از صادرات انرژی برای رسیدن به اهداف سیاسی بیشتر در فصول گرم سال اتفاق می‌افتد.

باید در نظر داشت که میزان وابستگی عراق به انرژی وارداتی از ایران به‌خصوص در تابستان بسیار بالا و حجم گاز وارداتی بین ۴۵ تا ۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. در سال‌های گذشته با توجه به عدم پرداخت بدهی‌های عراق به ایران و مشکل ایران در تامین برق موردنیاز در داخل کشور انتقادات زیادی درباره ادامه صادرات انرژی به عراق مطرح شد و بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت ایران به «سیاسی» بودن صادرات گاز جمهوری اسلامی به عراق اشاره کرد.

تلاش برای واردات برق از عربستان

روابط عراق و عربستان در سال‌های گذشته پر فراز و نشیب بود، اما در دو سال اخیر برخی دیدارها بین مقام‌های دو کشور صورت گرفت تا با تنش‌زدایی در روابط دو کشور عرب مهم منطقه، همکاری در همه زمینه‌ها بین دو کشور افزایش یابد. در دسامبر گذشته احسان اسماعیل، وزیر نفت عراق با اشاره به تداوم قطعی روزانه برق و بحران حاد انرژی در این کشور اعلام کرد که بغداد در حال مذاکره با ریاض برای خرید برق از عربستان سعودی است. در سال گذشته در جریان سفر رسمی مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق که به دعوت رسمی سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی صورت گرفته بود، دو کشور در باره تاسیس صندوق مشترک سرمایه‌گذاری - با تزریق سه میلیارد دلار از عربستان سعودی - برای تقویت سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد عراق به‌ویژه در زمینه‌ انرژی به توافق رسیده بودند.

در جریان این سفر، عراق و عربستان سعودی همچنین بر لزوم پیشبرد پروژه‌ مشترک دو کشور در زمینه برق تاکید کردند و ریاض برای تامین امنیت انرژی عراق در بخش برق دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی این کشور بود. ریاض در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری وسیعی در بخش انرژی‌های تجدید پذیر انجام داده است و می‌تواند هم در زمینه پروسه گذار انرژی و هم افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی عراق در راستای کاهش وابستگی به منابع انرژی ایران نقش مهمی ایفا کند.

در دوران کرونا سرمایه‌گذاری ریاض در بخش انرژی‌های تجدید پذیر ادامه یافت و در ماه  آوریل ۲۰۲۱، عربستان سعودی قراردادهای خرید برق برای هفت پروژه خورشیدی با ظرفیت ترکیبی سه گیگاوات را امضا کرد.

اتصال شبکه‌های برق عراق و عربستان سعودی

روز سه‌شنبه، ۲۵ ژانویه، حمید الغزی، دبیرکل هیئت وزرای عراق از امضای تفاهم‌نامه در حوزه اتصال شبکه‌های برق برای تبادل انرژی بین عراق و عربستان سعودی خبر داد. در بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میزان مصرف برق در عربستان سعودی به‌طور متوسط سالیانه در حدود ۵ درصد افزایش یافت.

با توجه به برنامه عربستان سعودی برای افزایش تعداد نیروگاه‌های بادی و خورشیدی می‌توان پیش‌بینی کرد که افزایش صادرات برق به کشورهای همسایه یکی از اهداف اصلی ریاض در بخش برق خواهد بود. در حال حاضر در نیروگاه‌های عربستان سعودی نفت و گاز طبیعی مورداستفاده قرار می‌گیرد و ریاض در شرایط فعلی هم می‌تواند بخشی از نیازهای برق عراق را تامین نماید.

با توجه به اظهارات بیژن زنگنه درباره سیاسی بودن صادرات انرژی ایران به عراق، تلاش بغداد برای افزایش سطح روابط با عربستان سعودی و بهره‌گیری از منابع مالی آن کشور در طرح‌های نیروگاهی قابل‌توجه است. افزایش سطح روابط بغداد و ریاض نه‌تنها امنیت انرژی عراق در بخش گاز طبیعی و برق را در میان‌مدت تامین خواهد کرد، بلکه با افزایش حجم تجارت بین دو کشور تنش‌های آینده نیز در چهارچوب منابع ملی دو کشور قابل‌حل خواهد بود.

با کاهش وابستگی عراق به ایران شرایط برای تاثیرگذاری ایران در سیاست داخلی و خارجی عراق سخت‌ می‌شود و نفوذ ایران در برخی استان‌ها ازجمله استان‌های شیعه‌نشین کمتر خواهد شد. در ماه ژوئن سال قبل عراق مذاکراتی با شرکت چندملیتی شلومبرژه - بزرگ‌ترین شرکت خدمات نفتی جهان - به همراه یک شرکت عربستانی برای توسعه میدان گازی «عکاس» آغاز کرد. امکان سرمایه‌گذاری عربستان در پروژه‌های تولید گاز طبیعی عراق نیز فرصت مناسبی برای افزایش سطح روابط دو کشور در بعد انرژی خواهد بود.