فروش برگه‌هایی از شاهنامه شاه‌طهماسب به همراه بیش از ۵۰ اثر شاخص تاریخی دیگر در حراجی کریستی در ماه گذشته دوباره این حسرت را برای هنردوستان و مورخان ایرانی زنده کرد که چرا هیچ مرجعی از داخل ایران تلاشی برای خریدن و بازگرداندن این سرمایه‌های ارزشمند انجام نمی‌دهد. اما کسی گمان نمی‌کرد درحالی‌که باید گام‌ها برای بازگرداندن آثار تاریخی پرشتاب‌تر و محکم‌تر می‌شد، طرحی به مجلس برود که برود که نه تنها باعث سرعت دادن به قاچاق و آسیب زدن به آثار تاریخی شود بلکه به متخلفان حمایت قانونی نیز داده شد.

آثار موجود در موزه‌ها همچون جواهرات خزانه بانک مرکزی یکی از راه‌های تقویت سرمایه در داخل کشور است و بازگرداندن آثار هنری تاریخی ایران، گذشته از اعتبار فرهنگی از دید اقتصادی نیز به نفع کشور است.

درحالی‌که مقامات جمهوری اسلامی به‌عنوان جزئی از تبلیغات رسانه‌ای و ایدئولوژیکی خود همواره از نحوه خروج این آثار از ایران با عناوینی چون «حراج بیت‌المال و خروج سرمایه‌های کشور» یاد می‌کنند و سلسله‌های قاجار و پهلوی را متهم کرده‌اند که در حفظ آثار تاریخی ایران به‌اندازه کافی جدی نبوده‌اند، اما در عمل هیچ قدم جدی برای بازگرداندن یا بازخرید این آثار برنداشته است.

از معدود مواردی که مقامات جمهوری اسلامی از آن به‌عنوان موفقیت در بازگرداندن آثار به سرقت رفته ایرانی یاد می‌کنند بازگشت سردیس سرباز هخامنشی به ایران در سال ۱۳۹۷ بود.

به گفته رسانه‌های رسمی داخل ایران سر سرباز هخامنشی در سال ۱۹۳۶ میلادی از ایوان جنوبی كاخ شورا به سرقت رفت و درنهایت پاییز ۲۰۱۷ قرار بود این اثر تاریخی در نمایشگاهی به نمایش گذاشته و پس‌ازآن در حراجی عتیقه در نیویورك فروخته شود. پس از انتقال این اثر به حراجی نیویورك، شواهدی از دزدی این اثر به پلیس و دادستانی گزارش شد و دادستانی نیز با اذعان به مسروقه بودن آن دستور توقیف داد.

اگرچه بازگشت این اثر مرهمی بر دل مورخان ایرانی بود اما در مقابل فجایع دیگری همچون غارت محوطه‌های باستانی مانند آنچه در جیرفت اتفاق افتاد، ناچیز بود.

تیرماه سال گذشته وزیر میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وقت، با اشاره به سردیس هخامنشی گفت: «یک محموله هزار و ۴۰۰ قلمی کالا و سردیس هخامنشی را در آمریکا شناسایی و جلوی حراج آن‌ها را گرفته و به کشور بازگرداندیم.» علی‌اصغر مونسان سپس مدعی شد در دولت دوازدهم بیش از ۲۷۰ قلم اشیا تاریخی بسیار نفیس شناسایی و به کشور بازگردانده شد.

در یک مورد دیگر مجموعه‌ای از آجرهای لعاب‌دار بوکان با قدمت دو هزار و ۷۰۰ سال از سوئیس به ایران بازگردانده شد که در دهه ۶۰ شمسی، خانواده‌ای به شکل غیرقانونی و قاچاق این آجر‌ها را از ایران خارج کرده بودند.

این موارد که همگی به اشیا سرقت شده اشاره دارند و یا آثاری که به امانت یا برای تحقیق به مؤسسات پژوهشی یا دانشگاه‌ها سپرده‌شده بودند.

در سال گذشته چندین نمونه منحصربه‌فرد دیگر از اشیا باستانی ایران در حراجی‌های شناخته‌شده به فروش رفت. در آذرماه ۱۴۰۰ مجموعه‌ای از آثار باستانی ایرانی شامل یک گاو نر بالدار و یک لاماسوس طلایی در حراج کریستی ۴ میلیون دلار فروخته شدند.

ارزش کل آثار فروخته‌شده در این حراج نزدیک به ۸٫۵ میلیون دلار برآورد شد که ۴ میلیون و ۱۱۵ هزار دلار آن متعلق به چهار اثر ایرانی بود.

معاهده مقابله با قاچاق اشیای تاریخی و هنری یونسکو که در ۱۴ نوامبر ۱۹۷۰ به تصویب رسید، یک ابزار قانونی برای مبارزه با غارت و قاچاق غیرقانونی اشیای تاریخی است، اما ایران هنوز در بازپس‌گیری اموال تاریخی‌ سرقتی خود چندان موفق نبوده است.