روز دوشنبه ۲۷ شهریور، پس از هشت سال حبس در زندان اوین، سیامک نمازی سرانجام با هواپیمای قطر ایرویز ایران را ترک کرد و در دوحه، پیش از پرواز به واشنگتن، در بیانیه‌ای گفت «شادی وصف‌ناپذیرش» توام با «احساس گناه عمیق و دردناکی» است، زیرا هنوز تعدادی زیادی پشت دیوارهای زندان اوین رنج می‌کشند. نمازی گفت: «تمام زندانیان سیاسی ایران سزاوار آزادی‌اند.»

به گفته مقام‌های دولت بلژیک، در حال حاضر دست‌کم ۲۲ اروپایی، از جمله یک دیپلمات، در ایران زندانی‌اند. رابین رایت در مقاله‌ای در نیویورکر می‌نویسد آزادی نمازی و چهار آمریکایی دیگر که بخشی از توافق تبادل زندانی در پی دو سال دیپلماسی بود بی‌تردید نقطه پایان تاکتیکی نخواهد بود که جمهوری اسلامی در بیش از چهار دهه گذشته داشته و حدود صد شهروند آمریکایی را زندانی کرده است.

جان لیمبرت، یکی از ۵۲ آمریکایی که در پی تصرف سفارت آمریکا در تهران به‌مدت ۴۴۴ روز گروگان گرفته شده بودند، به رایت می‌گوید: «گروگان‌گیری افراطی‌ها را در قدرت نگه می‌دارد، حتی اگر به قیمت این باشد که ایران در عرصه بین‌المللی کشور مطرود و منفوری باقی بماند که گذرنامه‌اش بی‌ارزش است، پولش بی‌ارزش است.»

لیمبرت در ادامه می‌افزاید: «بازداشت خارجی‌ها نیز ترفند اصلی احزاب رقیب در ایران است. تا وقتی حزب راست‌گرا نیاز داشته باشد که نشان دهد مسلط و در قدرت است، به اقدام‌هایی مانند گروگان‌گیری ادامه خواهد داد تا رقبای سیاسی را از اعتبار بیندازد، فرقی نمی‌کند به چه قیمتی تمام شود.» یکی از گروگان‌گیرها در سال ۱۳۵۸ به لیمبرت گفته بود: «دلیلش تو نیستی؛ دلیلش شاه نیست؛ دلیلش آمریکا نیست. دلیلش خود ما هستیم. ما بین خودمان کارهای مهمی داریم که باید انجام شود.»

از سال ۲۰۱۸، که دولت ترامپ از توافق برجام خارج شد، مقام‌های جمهوری اسلامی از گفت‌و‌گو با همتایان آمریکایی‌شان سر باز زده بودند. در دوره ریاست جمهوری ترامپ، کاخ سفید بیش از ۱۵۰۰ تحریم علیه ایران اعمال کرد تا اقتصادش را تحت فشار بگذارد. در اکتبر ۲۰۲۲، جمهوری اسلامی به باقر نمازی، پدر سیامک نمازی، اجازه داد برای درمان کشور را ترک کند. و سرانجام ۹ دوره گفت‌و‌گو که از طریق واسطه، بیشتر قطر و عمان، انجام شد، به نتیجه رسید و آزادی پنج زندانی آمریکایی بخشی از توافق بود. در دوحه، مقام‌های قطری ناچار بودند بین هیئت‌های ایرانی و آمریکایی که در هتل‌های متفاوت اقامت داشتند در رفت‌و‌آمد باشند.

شرایط توافق انتقادهایی برانگیخت. در مقابل پنج آمریکایی، دولت آمریکا نیز پنج ایرانی را که به اتهام‌های مرتبط با نقض تحریم‌ها زندانی بودند آزاد کرد. از این پنج نفر، فقط دو نفر خواستند به ایران بازگردند. وزارت خارجه ایران روز دوشنبه تایید کرد که دو نفر دیگر ترجیح دادند در آمریکا بمانند. یک نفر دیگر هم نزد اقوامش در کشوری دیگر خواهد رفت.

مناقشه‌برانگیزترین بخش توافق آزادسازی شش میلیارد دلار دارایی بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی است. قرار است این مبلغ به حسابی واریز شود که تحت کنترل و نظارت قطر است تا برای خرید اقلام بشردوستانه مانند غذا، دارو و کالاهای آموزشی و کشاورزی هزینه شود. یک مقام ارشد آمریکایی روز یکشنبه تاکید کرد که این پول هرگز به ایران نمی‌رود. او در جمع خبرنگاران گفت این کانال ایجاد شده است تا جلو پولشویی و نقض تحریم‌های آسیا و آمریکا گرفته شود و اگر ایران سعی کند از این پول برای اهدافی غیر از آنچه اجازه داده شده است استفاده کند، آمریکا وارد عمل می‌شود و حساب را مسدود می‌کند. وزارت خزانه‌داری آمریکا بر خریدهای ایران نظارت خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود این مبلغ طی چند سال هزینه شود، نه بلافاصله.

هم دولت‌های جمهوری‌خواه و هم دولت‌های دموکرات آمریکا پیش‌تر با ایران تبادل زندانی داشته‌اند. اما جمهوری‌خواهان از شرایط توافق اخیر با ایران انتقاد کرده‌اند. سناتور تد کروز پرداخت شش میلیارد دلار را «باج‌دهی» خواند. برخی دیگر معتقدند ایران می‌تواند این شش میلیارد دلار را آزاد کند و برای اهداف نظامی و سایر اهداف شریرانه استفاده کند.

سناتور تام کاتن هفته گذشته در رسانه‌های اجتماعی نوشت: «رهبران ایران این پول را برمی‌دارند و فرار می‌کنند. او روز دوشنبه نوشت: «جو بایدن با خودش چه فکری کرده بود؟ دو تا از پنج ایرانی که به‌عنوان بخشی از این توافق افتضاح آزاد شدند، در آمریکا می‌مانند. مماشات شرم‌آور جو بایدن نه تنها ایران را قدرتمندتر می‌کند، آمریکا را هم ناامن‌تر می‌کند.»

سناتور جان تیون در فیسبوک نوشت که از تلاش‌ها برای بازگرداندن آمریکایی‌های زندانی به خانه حمایت می‌کرد، «اما الان ایران خروار خروار پول باج می‌شمارد، که رهبرانش را در موقعیت بهتری قرار می‌دهد تا سلاح هسته‌ای بسازند و به تروریست‌ها پول بدهند. و فقط بهای آزادی گروگان‌های آمریکایی بالاتر خواهد رفت.»

رایت در ادامه مقاله می‌نویسد دولت بایدن امیدوار است تبادل زندانی گشایش‌های دیپلماتیک دیگری ایجاد کند، به‌خصوص در زمینه برنامه هسته‌ای ایران. به گفته کلسی دیونپورت، رئیس بخش سیاست منع گسترش سلاح در موسسه کنترل تسلیحات، ایران غنی‌سازی اورانیوم را به بیش از ۶۰ درصد رسانده است و اگر تصمیم بگیرد بمب بسازد، می‌تواند از آن برای ساخت سه سلاح هسته‌ای استفاده کند.  

نویسنده مقاله در پایان می‌افزاید.مقام‌های آمریکایی از مدت‌ها قبل می‌خواستند به اقدام‌های منطقه‌ای ایران، از جمله حملات نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی به آمریکایی‌ها در خاورمیانه و همچنین جنگ یمن، بپردازند. وقتی شهروندان آمریکایی در ایران زندانی بودند، آمریکا فضای زیادی برای مانور روی این مسائل نداشت. پس تبادل زندانی گام اول است، اما گامی بسیار کوچک.