در گزارش قبلی حول بازار سرمایه کشور، در مورد کاهش جذابیت بازار سرمایه کشور و رسیدن به سقف تاریخی آن گفته شد. در آن زمان قیمت دلار در حدود ۱۶ هزار تومان و شاخص کل در کانال یک میلیون و ۲۱ هزار واحدی بود. بعد از گذشت نزدیک به یک ماه، قیمت دلار در بازار آزاد ۱۰ درصد افزایش پیدا کرد و هم‌اکنون حول ۱۷۶۰۰ تومان معامله می‌شود، بازار سرمایه کشور نیز در روز گذشته با رسیدن به عدد یک میلیون ۱۱۶ هزار واحدی با رشد نزدیک به ۱۰ درصدی مواجه شده است؛ اما آیا شرایط مانند یک ماه گذشته است؟ آیا ارزش بازارها یک متغیر مستقل است؟

هم‌بستگی بازارها

نکته‌ای که عمده تحلیل‌گران به آن توجه نمی‌کنند، هم‌بستگی بازارهاست. ارزش بازارها در تناسب با یکدیگر است که معنا پیدا می‌کند. به‌عنوان ‌مثال در شرایط کنونی شاخص کل بورس یک میلیون واحدی در صورتی که قیمت دلار ۳۰ هزار تومان باشد، موقعیت خوبی برای سرمایه‌گذاری است اما اگر قیمت دلار ۱۰ هزار تومان باشد، وضعیت حبابی را نشان می‌دهد. عموماً متخصصین بازار سرمایه و علم مالی با فرض ثبات سایر متغیرها، حول ارزش یک بازار اظهارنظر می‌کنند. به‌عنوان مثال با فرض دلار ۱۶ هزارتومانی می‌توان وضعیت بورس را در شرایط کنونی در معرض حبابی بودن دانست، اما با افزایش ده درصدی قیمت ارز، این اتفاق در افق‌های بالاتری رخ خواهد داد.

عموماً بازار سرمایه کشور با رشد قیمت ارز هم‌بستگی مثبت دارد و در بسیاری از موارد رشد یک واحد از قیمت ارز، منجر به رشد بیش از یک واحد شاخص کل بورس و فرابورس تهران می‌شود. نمونه آن را می‌توان به‌صورت تجربی در بازه‌های زمانی مربوط به شوک‌های ارزی مختلف دید. از این رو انتظار می‌رود رشد ۱۰ درصدی قیمت ارز در طول یک ماه گذشته، منجر به بالا رفتن جذابیت بازار سرمایه کشور شود و رشد بیش از این میزان برای بازار سرمایه دور از انتظار نیست. به زبان ساده‌تر با رشد ۱۰ درصدی قیمت ارز، رشد ۱۵ تا ۲۰ درصدی بازار سرمایه در افق میان‌مدت اتفاق عجیبی نیست.

عرضه‌ها در بازار تقویت می‌شود؟

بعد از خواب زمستانی دولت و رشد ۱۰۰ درصدی شاخص کل، به نظر می‌رسد قطار عرضه‌های بورسی و تأمین مالی از این طریق آماده شده است. این عرضه‌ها در چهار جبهه اوراق بدهی، عرضه اولیه سهام، سهام عدالت و صندوق‌های ETF دولتی مطرح شده است.

۱- اوراق بدهی

در جلسه شورای عالی هماهنگی سران قوا که در تاریخ ۱۳ اردیبهشت‌ماه برگزار شد، پیشنهاد دولت مبنی بر انتشار ۱۵۰ هزار میلیارد تومان اوراق مالی برای جبران کسری بودجه تصویب شد.  با توجه به اجازه انتشار ۹۰ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در قانون بودجه ۹۹، می‌توان انتظار داشت دولت در مجموع ۲۴۰ هزار میلیارد تومان در سال جاری اوراق منتشر کند. روند انتشار اوراق بدهی نیز تحت تأثیر این قانون سرعت بیش‌تری گرفته است و تنها در روز ۱۳ خردادماه بنا به گزارش بانک مرکزی، ۵۱۰۰ میلیارد تومان اوراق بدهی با سود ۱۵ درصد به فروش رفته است و ۴۹۰۰ میلیارد تومان نیز در روز ۲۰ خرداد در بازار بین‌بانکی به حراج گذاشته می‌شود.

۲- عرضه اولیه سهام

با رونق بازار سرمایه کشور، شرکت‌های زیادی در صف عرضه اولیه قرار دارند، معاون طرح و برنامه وزارت صمت نیز از عرضه اولیه ۱۰۰ شرکت بورسی تا پایان سال خبر داد. درصورتی‌که حتی یک‌سوم رقم گفته شده محقق شود و ۳۳ شرکت بورسی در بازار سرمایه کشور عرضه شوند، می‌توان امسال را رکوردی جدید در توسعه و عمق‌بخشی به بازار سرمایه عنوان کرد. عرضه این تعداد شرکت بورسی می‌تواند زمینه‌ساز فروش بسیاری از دارایی‌های مازاد دولت شود و از طرفی دیگر شفافیت را به اقتصاد بازگرداند. البته لازم به ذکر است که با توجه به افزایش تعداد کدهای بورسی و رسیدن به رکورد مشارکت ۳ میلیون و ۳۵۰ هزار نفری در عرضه اولیه آریا، به نظر می‌رسد حتی عرضه شرکت‌های بزرگ هم‌چون شستا (تأمین اجتماعی) و آریا (پتروشیمی آریاساسول) نیز به نقدینگی زیادی به ازای هر کد احتیاج ندارد. 

۳- سهام عدالت

سومین وجه از افزایش عرضه‌ها، آزادسازی ۳۰ درصد از سهام عدالت است. بسیاری از خانواده‌های ایرانی که در گذشته سهام عدالت دریافت کردند، با فروش سهام خود در بازار سرمایه، قصد دارند بخشی از نیازهای مالی خود را برطرف کنند. سهام عدالت ۵۰۰ هزار تومانی به حدود ۸ میلیون تومان و سهام عدالت یک میلیون تومانی به حدود ۱۶ میلیون تومان رسیده است. فروش سهام عدالت در بازار و پرداخت پول آن به‌حساب افراد می‌تواند بخشی از نیازهای اساسی قشر ضعیف‌تر جامعه را برطرف کند. البته طی روزهای اخیر، فروش زیادی از جانب سهام‌داران عدالت رخ نداده است و به نظر می‌رسد عمده سهام‌داران قصد دارند سهام خود را حفظ کنند.

۴- صندوق‌های ETF دولت

چهارمین ضلع عرضه‌ها، آماده‌سازی دولت برای فروش دارایی‌های خود در بازار سرمایه در قالب صندوق‌های ETF است. در فاز اول دولت قصد داشت باقی‌مانده سهام خود را در گروه بانک و بیمه در قالب صندوق ETF و با تخفیف ۲۰ درصدی به فروش برساند اما تعیین سقف ۲ میلیون تومان برای خرید هر کد ملی سبب شد با وجود استقبال بیش از ۳ میلیون نفری مردم، از مجموع تقریبی ۱۶٫۵ هزار میلیارد تومان صندوق قابل‌خرید، در حدود ۵۸۸۶ میلیارد تومان از آن به فروش رود. در صورتی که هم‌چون عرضه‌های اولیه، سقفی برای مشارکت مردم تعیین نمی‌شد یا سقف هر کد ملی ۳ برابر رقم کنونی بود، احتمالاً بخش بزرگی از این دارایی به فروش می‌رسید. بنا به گفته مسؤولان، مرحله دوم واگذاری مربوط به سهام شرکت‌های پالایشگاهی است که از ابتدای تیرماه آغاز می‌شود و مراحل بعدی مربوط به نیمه دوم سال است. به نظر می‌رسد دولت بتواند از مجموع این عرضه‌ها حداقل ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان تأمین مالی کند.

بازار سرمایه چه خواهد شد؟

بازار سرمایه کشور بعد از رشد سریع نزدیک به ۱۰۰ درصدی، استراحت کوتاهی کرده است اما چهار عامل اصلی اشاره‌شده در بالا موجب افزایش عرضه در بازار سرمایه شده است و به همراه آن نگرانی‌هایی را نسبت به ادامه روند صعودی شاخص کل به وجود آورده است. به نظر می‌رسد روند رو به رشد بازار سرمایه کشور هم‌چنان ادامه‌دار باشد اما این رشد دلایل بنیادین چندانی ندارد، از این رو سرمایه‌گذاران باید ریسک‌های سرمایه‌گذاری در بورس را قبول کنند.

به نظر می‌رسد در شرایط کنونی، عموم مردم نه از روی بررسی بنیادین بازار سرمایه، که به دلیل پوشش ریسک تورم و رشد نرخ ارز به بازار سرمایه رو آوردند و در صورتی که بازارها از آرامش کافی برخوردار شوند، روند رو به رشد بازار سرمایه نیز کاهشی شده و بازار رنگ تحلیل به خود می‌گیرد. صحبت حول وضعیت کوتاه‌مدت بازار امر بیهوده‌ای است، اما با بررسی متغیرهای بنیادین اقتصاد نمی‌توان رشد بیش از تورم را برای بلندمدت بازار سرمایه کشور متصور شد. از این رو سرمایه‌گذاران باید با دقت بیش‌تری به انتخاب سهام مناسب رو بیاورند واز هیجان در معاملات بپرهیزند.