دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده روز سه‌شنبه اداره مراسم امضای معاهدات دیپلماتیک میان دو کشور خلیج فارس و اسرائیل را برعهده داشت، معاهداتی که ممکن است باعث تغییر عمده مناسبات سیاسی در خاورمیانه شود. 

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و وزرای امور خارجه امارات و بحرین در این مراسم در کاخ سفید شرکت کردند و پیش روی ۷۰۰ مهمان «پیمان ابراهیم» را مهر و امضا کردند. 

گرچه آقای ترامپ از این امر با عنوان «معاهداتی برای صلح» ستایش کرد اما آن‌ها  موجب پایان جنگ‌های فعلی نمی‌شوند بلکه به جای آن تنها روابط را میان امارات متحده عربی، بحرین و اسرائیل عادی و رسمی خواهند کرد. تا همین اخیرا، در دنیای عرب، اسرائیل به خاطر درگیری با فلسطینی ها، تنها از جانب اردن و مصر به رسمیت شناخته می‌شد. 

فلسطینیان با هر دو معاهده این پیمان به عنوان «خنجری از پشت» و «خیانت» به شدت مخالفت کرده‌اند. 

جزئیات این معاهدات چیست؟ 

به طور خلاصه، ما از جزئیات آن‌ها خبر نداریم. متن هر دو معاهده به دلیل محتوای حساس آن مخفی نگه داشته شده است. با وجود این، بعد از ظهر امروز مقامات اماراتی تایید کردند که این معاهده به راه حل تشکیل دو ملت-کشور برای بحران اسرائیل و فلسطین اشاره دارد. 

یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های این معاهدات آن است که آیا اسرائیل درازای برقراری روابط دیپلماتیک موافقت خواهد کرد تا برنامه‌های خود را برای انضمام سریع و یک طرفه مناطق اشغال شده فلسطینی پایان دهد چرا که این اعمال براساس قوانین بین‌المللی غیرقانونی است و به عنوان مانعی اساسی بر سر راه صلح تلقی می‌شود. آقای نتانیاهو تحت فشار شدید از جانب طیف راست‌گرای کشور و شهروندان طرفدار شهرک‌نشینی است تا این شرط برداشته شود. 

با این حال، جزئیاتی چند درباره این معاهدات در بیانیه‌های مشترک منتشر شده در ماه‌های اوت و بعدا سپتامبر آشکار شد. 

بیانیه مشترک ۳۱ اوت از جانب امارات متحده عربی، اسرائیل و ایالات متحده اظهار داشت این معاهده در واقع به «تعلیق برنامه‌های اسرائیلی» برای انضمام بخش‌هایی از کرانه باختری منجر خواهد شد. در عوض امارات متحده عربی نیز قانون تحریم محصولات اسرائیلی که قدمتی ۴۰ ساله دارد را لغو خواهد کرد و به شرکت‌های اماراتی اجازه می‌دهد مستقیم با این کشور تجارت کنند. 

همین بیانیه تایید کرد در اثر این معاهده تماس‌های تلفنی رسما بین دو کشور از سر گرفته خواهد شد، خطوط پروازی و گردشگری میان دو کشور برقرار خواهد شد و هر دو درباره تحقیقات کووید-۱۹، بهداشت، فضا، سیاست خارجی و اطلاعات با یکدیگر همکاری خواهند کرد. 

در عین حال، بیانیه مشترک میان اسرائیل و بحرین اطلاعات زیادی ارائه نکرده است و به شرط تعلیق برنامه‌های اسرائیل برای انضمام خاک فلسطین هم اشاره‌ای ندارد. 

اکنون چه می‌شود؟ 

این واقعیتی پنهان نیست که امارات متحده عربی و بحرین طی سال‌های گذشته درصدد عادی‌سازی روابط با اسرائیل بوده‌اند، چرا که محور قدرت و نفوذ در این منطقه تغییر کرده است. 

به جای نگرانی درباره درگیری ۷۰ساله اسرائیل و فلسطین، نگرانی اصلی اکثر کشورهای خلیج فارس حول محور نقشی است که ایران در منطقه ایفا می‌کند که همچنین دشمن شماره اول اسرائیل در دنیا است. 

برای امارات متحده عربی که هنوز درگیر جنگی پنج ساله با شورشیان حوثی پشتیبانی‌شده توسط ایران در یمن است، همکاری اطلاعاتی و نظامی با اسرائیل اقدامی راهبردی خواهد بود. در همین حال حاکمان سنی بحرین اکنون مدت‌هاست اکثریت شهروندان شیعه خود را متهم به شرکت در سال‌ها اعتراض علیه دولت می‌کنند که آن هم توسط ایران هدایت و تقویت می‌شود. 

یکی دیگر از دشمنان دیرینه اسرائیل گروه شبه‌نظامی حماس است که کنترل غزه را در دست دارد و شعبه‌ای از اخوان‌المسلمین به حساب می‌آید که یکی از دشمنان اصلی امارات متحده عربی است. 

در همین سو، در سال ۲۰۱۵ اسرائیل دفتری دیپلماتیک در ابوظبی باز کرد که زیرمجموعه آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر بود. سه سال بعد وزرای اسرائیلی از پایتخت امارات دیدار کرده و در همان زمان ورزشکاران اسرائیلی شروع به شرکت در مسابقات برگزار شده در این کشور کردند. 

در همین حال بحرین در ژوئن گذشته کنفرانس «صلح برای کامیابی» را برگزار کرد که در آن ایالات متحده از طرح اقتصادی خود برای برنامه صلح خاورمیانه پرده برداشت و در آن برای اولین بار به خبرنگاران و تاجران اسرائیلی اجازه داده شد به منامه، پایتخت بحرین وارد شوند. 

در اسرائیل، زمان وقوع این معاهدات برای آقای نتانیاهو خیلی مناسب بود چرا که او به سختی توانست موقعیت خود را به عنوان نخست وزیر حفظ کند و این امر بعد از آن رخ داد که در ماه آوریل وارد ائتلافی نیم‌بندی با رقیب انتخاباتی خود شد، پس از آن که سه انتخابات گذشته طی کمتر از یک سال به نتیجه نرسیدند. در ماه ژانویه او رسما متهم به فساد در سه پرونده کیفری مختلف شد. و کمی پیشتر هم با اعتراضات برای نحوه اداره بحران ویروس کرونا روبه‌رو شد. امضای این معاهدات با دو کشور خلیج فارس برای او پیروزی دیپلماتیک بزرگی در این دوران سخت بود. 

در همین حال، دونالد ترامپ نیز در ماه نوامبر باید برای انتخابات مجدد رقابت کند در حالی که با خشمی شدید به خاطر نحوه اداره بحران این بیماری عالم‌گیر مواجه است که اقتصاد ایالات متحده را ویران کرده است. از او همچنین به خاطر نحوه واکنش به اعتراضات سراسری، خشونت پلیس، و اخیرا آتش‌سوزی‌های حیات وحش، انتقاد شده است. برنامه رسمی آقای ترامپ برای صلح از طرف رهبری فلسطین کاملا رد شد و حتی دولت فلسطین روابط خود با واشینگتن را قطع کرد. این دو معاهده تازه به آقای ترامپ اجازه داده تا از دستاوردهای دیپلماتیک دیگر خود در خاورمیانه هم دم بزند.   

هر طرف امیدوار است به چه چیزی دست یابد؟ 

یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌ها برای امارات متحده عربی، کشوری که نقشی رو به رشد در مناسبات سیاسی و نظامی منطقه ایفا می‌کند، وعده دریافت تسلیحات پیشرفته ایالات متحده، به ویژه هواپیماهای جنگی است. 

گرچه مقامات ایالات متحده هرگونه ارتباطی را در این رابطه رد کرده‌اند، اما واشینگتن مشغول مذاکره درباره فروش تسلیحاتی است که ممکن است باعث خرید جت‌های جنگی مخفی اف-۳۵، پهپادهای ریپر، و هواپیماهای گراولر ای‌ای-۱۸جی توسط ابوظبی شود که اکنون مدت‌هاست به دنبال خرید این تسلیحات است. این معامله علی‌رغم مقاومت‌های سابق اسرائیل اتفاق خواهد افتاد چرا که این کشور می‌خواهد «برتری نظامی کیفی» خود را در منطقه که تحت حفاظت ایالات متحده است حفظ کند. 

بحرین هم احتمالا به خرید سیستم‌های ضدهوایی و دفاع هوایی ایالات متحده دسترسی بیشتری خواهد یافت. هر دو کشور نیز از مزایای تجارت آزادانه با اسرائیل برخوردار خواهند شد که محل استقرار یکی از پیشرفته‌ترین صنایع فناوری دنیا است. 

برای اسرائیل که به خاطر اشغال ادامه‌دار فلسطین در منطقه منزوی شده است، این معاهدات نه تنها باعث تجارت آزاد با امارات متحده عربی و بحرین می‌شود بلکه همچنین احتمالا باعث باز شدن راه برای سایر کشورهای خلیج فارس می‌شود تا راه امارات و بحرین را در امضای معاهده‌ای با اسرائیل دنبال کنند. 

فلسطینی‌ها چه فکر می‌کنند؟ 

رهبری تکه پاره فلسطین درباره محکومیت این معاهدات با هم متحدند و هر دو دولت فلسطین در کرانه باختری و حماس در غزه آن را «خنجری از پشت» نامیده‌اند. 

اخیرا هم سازمان آزادی‌بخش فلسطین تصمیم بحرین برای دنبال کردن راه امارات را «خیانتی به اورشلیم، الاقصی و مبارزه فلسطینیان» نامید و آن را اقدامی «شدیدا خطرناک» توصیف کرد. 

این معاهدات ظاهرا ریشه در طرح صلح دنیای عرب دارد که توسط عربستان سعودی رهبری می‌شود و اظهار داشته است اسرائیل تنها در صورتی می‌تواند به طور کامل در دنیای عرب رسمیت یابد که درگیری خود را با فلسطینیان حل کرده و به آن‌ها حق تشکیل کشور خود را اعطا کند. با این حال، فلسطینیان و چندین کارشناس معتقدند اسرائیل هیچ وعده محسوسی در قبال عادی‌سازی روابط نداده است و به همین خاطر مدام دارد به خاطر اقدامات خود از جمله تهدید برای نقض قانون بین‌المللی با انضمام خاک فلسطین جایزه می‌گیرد. 

این قطعی است که به گفته وزرای اماراتی به ایندیپندنت تعلیق انضمام خاک فلسطین توسط اسرائیل از پیش‌شرط‌های این معاهده نبوده است. در همین حال مساله انضمام یا راه حل تشکیل دو کشور-ملت برای این بحران در بیانیه مشترک میان بحرین، امارات متحده عربی و ایالات متحده نیامده است. 

سایر کشورهای منطقه چه فکر می‌کنند و سرنوشت آن‌ها در آینده چه خواهد بود؟ 

گرچه این معاهده مورد استقبال گسترده در داخل اسرائیل و امارات متحده عربی قرار گرفته است اما انتقاداتی نیز از جانب شهرک‌نشینان اسرائیلی و راست‌گرایان افراطی این کشور ابراز شده که می‌ترسند این معاهده منجر به تعلیق برنامه‌ها برای انضمام بخش‌هایی از کرانه باختری، از جمله محلات اصلی شهرک‌نشینان شود. 

مخالفت‌هایی نیز با آن از جانب جامعه شیعیان بحرین ابراز شده است که معتقدند این اقدام باعث وقوع صلح برای فلسطینیان نمی‌شود که هنوز تحت اشغال زندگی می‌کنند. 

این معاهدات همچنین مورد انتقاد ایران، حوثی‌های تحت حمایت ایران، و ترکیه قرار گرفته است، گرچه آنکارا اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد. 

مقامات کویت که در میان کشورهایی است که به نظر می‌آمد راه امارات و بحرین را دنبال کند، به رسانه‌های محلی گفتند این کشور «آخرین کشوری خواهد بود که به عادی‌سازی» روابط با اسرائیل اقدام خواهد کرد. 

عربستان سعودی در این میان به گونه‌ای قابل توجه ساکت باقی مانده است. 

به گمانه‌زنی کارشناسان، بحرین نمی‌توانست بدون تایید ضمنی ریاض وارد این معاهده شده و آن را امضا کند چرا که بحرین روابط نزدیکی با عربستان دارد و به شدت به این همسایه بزرگ خود وابسته است. عربستان سعودی نیز به اولین پرواز از تل‌آویو به ابوظبی اجازه داد تا از حریم هوایی این کشور استفاده کند، که باعث بروز گمانه‌زنی‌هایی درباره این شد که عربستان سعودی نیز ممکن است به سمت عادی‌سازی روابط با اسرائیل حرکت کند. 

مصر و اردن نیز که معاهدات صلحی کلیدی با اسرائیل دارند از معاهدات اخیر استقبال کردند، همین طور عمان که در سال ۲۰۱۸ میزبان آقای نتانیاهو بود و در میان کشورهایی است که به نظر می‌رسد در ردیف بعدی عادی‌سازی روابط با اسرائیل باشد. 

به غیر از آن‌ها گمانه‌زنی‌هایی جدی وجود دارد که مراکش و سودان نیز به زودی به ردیف این معاهدات خواهند پیوست.