بیژن زنگنه، وزیری که در یکی دو سال گذشته بارها خود و وزارت خانه‌اش را در صف اول مبارزه با تحریم‌های آمریکا علیه برنامه اتمی و موشکی جمهوری اسلامی ایران عنوان کرده است، باز هم به مجلس رفت. شاید بی‌راه هم نباشد، وقتی اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی می‌گوید: «ما کشوری بودیم که در یک سال، ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد نفتی داشتیم اما کل درآمد نفتی کشور در سال ۹۸ حدود ۸ میلیارد دلار بوده است.» (دنیای اقتصاد ۲۵ خرداد ۱۳۹۹) 

نگاهی به آمار فروش نفت دولت‌های یازدهم و دوازدهم جمهوری اسلامی ایران، نشان می‌دهد که در بهترین حالت، فروش نفت ایران در سال ۱۳۹۶ به ۶۵ میلیارد دلار رسیده بود. اشاره جهانگیری به بالاترین درآمد نفتی در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ (دولت محمود احمدی‌نژاد) است که نزدیک به ۲.۵ برابر میانگین کل فروش نفت دولت‌های پس از جنگ ایران و عراق بود. 

اما در چنین شرایطی، زنگنه به مجلس رفت تا از مجلس کمک بخواهد، زیرا به گفته او «به دنبال راه‌‌های جدید و صادرات مویرگی نفت هستیم، چرا که اجازه فروش به ما نمی‌دهند» (مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی ۲۵ شهریور ۱۳۹۹) 

البته این مویرگ‌ها در ادبیات دیگر مقامات دولت شکل‌های دیگری هم دارد. نمونه‌وار، محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، می‌گوید: «الان در شرایطی هستیم که این بی‌انصاف‌ها و دژخیمان حتی برای غذا و دارواجازه فروش یک قطره نفت را نمی‌دهند و اگر هم به فروش می‌رسد، امکان تبادل مالی نباشد.» (انتخاب ۱۳ شهریور ۱۳۹۹) 

در چنین شرایطی است که حسن روحانی در جلسه هیات دولت با خنده خطاب به دونالد ترامپ می‌گوید: «رشد اقتصادی ما منفی ۰.۶ (شش دهم) درصد است و آقای آمریکا، رشد اقتصادی ما منفی ۲۵ نیست؛ این رقم منفی شماو دوستان شماست.» (مذاکرات هیات دولت ۲۶ شهریور ۱۳۹۹)، اما دقایقی بعد، ایران در حال جنگ اقتصادی با آمریکا ترسیم می‌کند و می‌گوید «حتی ما از شرایط تحریم گذشته و به جنگ رسیده‌ایم.» 

اشاره روحانی برای میزان رشد اقتصادی، در واقع جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران است که رشد اقتصادی ایران را بدون نفت، منفی شش دهم و با نفت، منفی هفت درصد اعلام کرده است. (گزارش مرکز آمار ایران با عنوان «عملکرد بخش واقعی اقتصاد») البته همین آمار در بانک مرکزی نشان می‌دهد که رشد اقتصادی ایران منفی شش و نیم درصد، و رشد اقتصادی بدون نفت ایران یک و یک دهم درصد است. 

میزان تولید ناخالص داخلی و نرخ رشد، نمایان‌گر ارزش کل کالا و خدماتی است که در طول یک سال در کشور تولید می‌شود. در واقع، این رقم نمی‌تواند نمایانگر سطح رفاه در جامعه باشد. اما وقتی که آمارهایی که مورد توجه روحانی قرار گرفته است، در کنار صحبت‌های زنگنه قرار می‌گیرد و خود را در کسری بودجه سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد، می‌توان فهمید که چگونه همین آمار حاکی از کوچکتر شدن سفره‌های مردم و البته کاهش بیش از پیش تولید ناخالص سرانه است. 

حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، در صفحه توییتر خود با اشاره به کاهش درآمدهای ارزی ناشی از تحریم نفت و اشباع بازار جهان از نفت ارزان، به تحریم‌های مالی و سقوط درآمد گمرکی ایران و و نیز کاهش درآمدهای مالیاتی اشاره کرده است. (۲۴ شهریور ۱۳۹۹) 

در چنین شرایطی است که بیژن زنگنه در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «ما تلاش زیادی برای دور زدن تحریم‌ها کردیم و از هر کسی که می‌توانست به ما کمک کند، اعم از  قرارگاه، نیروهای امنیتی و خارجی، کمک گرفتیم» و در واقع، در دوران اوج تحریمِ، بار دیگر پای سپاه پاسداران را به عنوان ناجی دولت‌ها در دور زدن تحریم‌ها به میان می‌آورد. اما این سخنان از زبان بیژن زنگنه، با تمام خط و نشان‌های روزهای اولش متفاوت است. از خط و نشان‌هایی که یکی از آن‌ها تنها برای شرکت صدرا وابسته به سپاه پاسداران بود که به روشنی تاکید داشت که ۱.۸ میلیارد دلار برای پروژه‌های نفتی پول در اختیار آن قرار گرفت، اما به تعبیر خود زنگنه، «یک قرون (ریال) کار تحویل ندادند.» (انرژی امروز ۱۷ تیر ۱۳۹۶) پیش از این نیز او در این مورد هم سخن گفته بود و هم دستکم اقدام کرده بود؛ از جمله لغو سه قرارداد گازی با قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا. (خبرگزاری مهر ۶ اسفند ۱۳۹۲) 

اما هرچه زمان جلوتر رفت و از برجام (که قرار بود فرجامی برای پروژه‌های خاک خورده نفتی و گازی باشد و صف سرمایه‌گذاران خارجی را طولانی کند) به در بسته خورد، این سخنان هم تغییر کرد و کار به جایی رسید که زنگنه گفت: «ما از عملکرد سپاه راضی هستیم، اما متأسفانه عده‌ای می‌خواهند بین وزارت نفت و سپاه اختلاف بیندازند و همین جا اعلام می‌کنم که هرگز منتقد عملکرد قرارگاه سازندگی خاتم نبودم.» (تابناک ۲۶ اسفند ۱۳۹۷) 

اما هفته گذشته هم زنگنه و هم روحانی، بار دیگر شرایط امروز ایران را با شرایط زمان جنگ ایران و عراق مقایسه کردند. زنگنه البته در این شرایط خواستار همکاری بیشتر ارکان نظام با هم شده است و تاکید دارد که «همانند دوران دفاع مقدس، همه ارکان نظام به ویژه دولت و مجلس شورای اسلامی، با هم‌اندیشی به صورت یکپارچه عمل کنند.» 

اما این بخش از سخنان زنگنه، قسمتی است که زنگنه برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کند در واقع به نوعی می‌گوید اگر تصمیمی گرفته می‌شود، تصمیم «نظام» باشد و نه تنها وزیر نفت، همچنان که در مورد قرارداد با توتال نیز همین کار را کرد و در مجلس گفت: «قرارداد فاز ۱۱ را نظام جمهوری اسلامی ایران امضا کرد و امضای همه را در این زمینه دارم.»

اما گزارش‌های تولید نفت ایران نشان می‌دهد که این میزان، مطابق کمترین میزان تولید در سال‌های ابتدایی جنگ ایران و عراق است. گزارش ماه اکتبر (مرداد) اوپک نشان می‌دهد که ایران در ماه خرداد با تولید ۱۱ هزار بشکه نفت کمتر، به نزدیک ۲ میلیون بشکه تولید رسیده است، یعنی رقمی نزدیک به نصف میزان تولید پیش از اعمال تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۷ میلادی. این تنها خبر بد اقتصاد نفتی ایران نیست، چراکه با وجود افزایش تدریجی قیمت نفت، میانگین قیمت سالانه نسبت به سال گذشته نزدیک به ۴۰ درصد کاهش یافته است.

حالا هر قدر هم که رهبر جمهوری اسلامی ایران یا رئیس دولت آن بگویند که  تحریم‌ها برای ایران اثرات مثبتی داشته و اقتصاد ایران از یک اقتصاد نفتی به اقتصادی تولیدی در حال حرکت است، اما واقعیت را در میزان کسری بودجه سال ۹۹ باید جست‌وجو کرد.