یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی غرب در پی اشغال اوکراین به دست روسیه، محدود شدن دسترسی به منابع انرژی و بالاتر رفتن قیمت نفت و گاز است. زوال روابط آمریکا و عربستان سعودی در دولت بایدن، باعث شده است که ریاض حاضر به تغییر سیاست نفتی خود نشود و به خواسته‌های دولت بایدن و سایر کشورهای واردکننده نفت در این زمینه، پاسخ منفی دهد. این کشورها خواهان آنند که برای کنترل قیمت نفت، تولید آن افزایش یابد. اما عربستان سعودی و سایر اعضای اوپک و «اوپک پلاس» که متشکل از اعضای این سازمان به اضافه روسیه،‌ مکزیک، و چند کشور دیگر است، همچنان به سیاست‌های خود ادامه داده‌اند. جلسه‌های ماهیانه «اوپک پلاس» گاه در کمتر از ۱۵ دقیقه، تداوم سیاست پیشین را که در سال گذشته تصویب شد و تولید نفت را کنترل می‌کند، تایید کرده‌اند. 

اما آیا عربستان سعودی پشت صحنه می‌کوشد به مصرف‌کنندگان اروپایی کمک کند؟‌

این موضوع گمانه‌زنی‌های مارک فینلی، تحلیل‌گر سابق سازمان سیا و کارشناس کنونی انرژی و نفت جهانی در موسسه «بیکر» است که روز یکشنبه، ۸ مه، در مقاله‌ای در مجله «فوربس»‌ مطرح شد.

بازار نفت در هفته‌های گذشته تحولات مهمی در قاره آسیا نیز داشته است. مثلا هند خرید نفت خود را از سعودی‌ها کاهش داده است و به جای آن، بیشتر از روسیه نفت می‌خرد. با اینکه آرامکو معمولا از سهم خود در بازار دفاع می‌کند، مقام‌های سعودی‌ واکنشی در این زمینه نشان نداده‌اند. 

فینلی به این اشاره می‌کند که عربستان هر ماه قیمت‌هایی برای صادرات نفت خام تعیین می‌کند که رسما از سوی آرامکو اعلام نمی‌شوند، اما تحلیل‌گران با جمع‌آوری داده‌ها از مشتری‌های نفت سعودی، به آن می‌رسند. این قیمت‌ها مستقل نیستند و در ارتباط با قیمت‌های اعلام‌شده جهانی تعیین می‌شوند. مثلا نفت خام «عرب لایت» برای ارسال به اروپا در ماه مارس به قیمت «برنت منفی ۹۰ سنت» (۹۰ سنت زیر قیمت اعلام‌شده نفت برنت) فروخته می‌شود.

سازمان بازاریابی آرامکو دفترهایی در شهرهای مهم جهان دارد و قیمت‌های خود را پس از محاسبه‌های دقیق، و در پی تحولات بازارهای محلی نفت، تعیین می‌کند. در نتیجه، مثلا نوع و قیمت نفتی که به آسیا فروخته می‌شود، بر اساس نیازهای محلی بازار در هر کشور است. این سازمان طبق سیاست‌های کلی وزارت انرژی عربستان سعودی عمل می‌کند و به گفته فینلی، «بسیار موثر و مطلع» است. 

فینلی که اقتصاددان ارشد سابق مسئول آمریکا در شرکت نفت «بی‌پی» (بریتیش پترولیوم) است، می‌نویسد:‌ «قیمت‌های منطقه‌ای آرامکو از زمان اشغال اوکراین به دست روسیه، تصویر بسیار جالبی از مقاصد سعودی‌ها در چند ماه گذشته نشان می‌دهد — تصویری که شاید مغایر با موضع علنی ریاض باشد.»

این تحلیل‌گر اشاره می‌کند که سعودی‌ها در ماه‌های مارس و آوریل با قیمت‌هایی بسیار بالا به مشتری‌های آسیایی خود نفت فروختند، در حالی که در این منطقه شاهد افزایش تقاضا نبودیم، چرا که چینی‌ها و هندی‌ها به دلیل تعطیلی‌های مربوط به ویروس کرونا، کاهش خرید داشتند. فینلی می‌گوید، به نظرمی‌رسد که عربستان سعودی قیمت نفت خود را برای آسیایی‌ها افزایش داده است، در حالی که افزایش قیمت برای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها، به‌خصوص برای نفت «عرب مدیوم» که نزدیک‌ترین به نفت اصلی صادراتی روس‌ها به نام «اورال» است، به آن اندازه نبوده است.

این در حالی است که خبرگزاری بلومبرگ روز یکشنبه گزارش داد که ریاض برای اولین بار در چهار ماه گذشته، قیمت نفت را برای مشتری‌های خود در آسیا کاهش داده است. آرامکو قیمت نفت را برای تمامی انواع نفت در منطقه شمال غرب اروپا و تقریبا تمام کشورهای حوزه دریای مدیترانه نیز کاهش داده است. اما قیمت برای مشتری‌های آمریکایی همچنان ثابت مانده است.

فینلی در تحلیل خود می‌گوید که عربستان سعودی برای حفظ کلی قیمت‌ها، می‌کوشد قیمت مناسب‌تری به مشتری‌های اروپایی بدهد؛ بی‌آنکه علنا با روسیه درگیر شود و یا در جنگ این کشور در اوکراین موضع‌گیری کند. فینلی تخمین می‌زند که کشورهای دیگر، همچون امارات متحده عربی، نیز احتمالا اقدام‌های مشابهی انجام می‌دهند تا ‌«بی سر و صدا» به اروپا نفت بفرستند و به تدریج جای خالی نفت و گاز روسیه را (که خرید آن از سوی کشورهای اروپایی در حال کاهش است) پر کنند.

فینلی می‌نویسد: «این البته سیاست اضافه کردن بشکه به بازار نیست. اما به نظر می‌رسد سیاستی باشد برای کمک به خریداران اروپایی تا بتوانند در تلاش برای کاهش خرید نفت از روسیه، بهتر با بازار انطباق یابند. در واقع، بیشتر تلاشی است برای اجتناب از ادامه تلاطم قیمت‌ها، نه کاهش آن.»

اما آیا عربستان سعودی همچنان به این رویکرد ادامه خواهد داد؟ اگر این باعث از دست رفتن بازارهایی در آسیا، مانند مورد هند شود، آیا با اهداف راهبردی درازمدت ریاض مغایر نیست؟ اگر اتحادیه اروپا دست به تحریم کامل نفت از روسیه بزند، ریاض چه خواهد کرد؟ فینلی می‌نویسد: «پاسخ به این پرسش‌ها را تنها گذشت زمان معلوم خواهد کرد؛ به‌ویژه از آنجا که دولت سعودی و آرامکو هیچ اعلام رسمی در این‌باره نداشته‌اند.»

فینلی تاکید می‌کند که کنگره و دولت آمریکا اگر به فکر تصویب لوایحی برای مجازات عربستان سعودی و متحدانش به دلیل افزایش قیمت جهانی نفت باشند، باید به این «نشانه همکاری آرام سعودی‌ها» توجه کنند. 

عربستان سعودی حدود ۱۷ درصد منابع ثابت‌شده نفت جهان را در اختیار دارد و صنعت نفت و گاز حدود ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی، و ۷۰ درصد درآمد صادرات این کشور را تامین می‌کند.