در کمتر از ۲۴ ساعت گذشته، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی یک کشتی خارجی را به اتهام قاچاق سوخت در تنگه هرمز توقیف کرد، یک پهپاد به دلیل نزدیک شدن به ناو«یو اس اس باکسر» آمریکا در تنگه هرمز ساقط شد، ۱۲ فرد حقیقی و حقوقی در ارتباط با برنامه‌های هسته‌ای ایران تحریم شدند و گزارش‌هایی از طرح محمد جواد ظریف در نیویورک برای توافق با ایالات‌ متحده منتشر شده است.

شتاب تحولات درهفته‌های اخیر، از مانور بر سر نفتکش‌ها تا فعال شدن کانال اروپا، سفر وزیر امور خارجه ایران به آمریکا و پر رنگ شدن دوباره موضوع زندانیان دوتابعیتی، نشان می‌دهد که همه طرف‌ها از جمله ایران، برای تامین منافع خود به دنبال راهی برای خروج از وضعیت موجود هستند.

اروپا نگران امنیت محموله‌های نفت وارداتی از خلیج فارس، تنش‌های امنیتی ناشی از عمیق‌تر شدن بحران بین ایران و آمریکا و سرنوشت شهروندان ایرانی‌تباراش در زندان‌های جمهوری اسلامی است. آمریکا انتخابات ریاست جمهوری را در پیش دارد و احتمالا دونالد ترامپ ترجیح می‌دهد در ماه‌های پیش‌رو به جای درگیری در تنش‌های خارجی، روی مسائل داخلی متمرکز باشد. شرایط اقتصادی ایران نیز روشن است و همانگونه که ظریف اشاره می‌کند، باتوجه به احتمال بیش از ۵۰ درصد پیروزی ترامپ در انتخابات، تهران نمی‌تواند روی احتمال شکست او برای خارج شدن از وضعیتی که آن را تروریسم اقتصادی می‌خواند، حساب کند.

برخی ناظران بین‌المللی مجموعه اقدامات تحریک‌آمیز اخیر در منطقه؛ شامل انفجار شش نفتکش، سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک با موشک زمین به هوای سپاه و تلاش برای ایجاد مانع در حرکت آزادانه نفتکش‌ها در تنگه هرمز را پیام تهران به واشینگتن ارزیابی کردند که ضمن حفظ وجهه برای افکار عمومی در داخل ایران، امکان مذاکره با آمریکا را فراهم می‌کند. به موازات این اقدامات، ظریف در سفر قبلی به نیویورک در اردیبهشت‌ماه، پیشنهاد مبادله زندانیان بین دو کشور را مطرح کرد، چندی بعد نزار زکا، شهروند لبنانی دارای اقامت آمریکا از زندان اوین در تهران آزاد شد و سپس تهران اعلام کرد، در صورت لغو تحریم‌ها آماده مذاکره با آمریکا است.

ترامپ که از زمان ورود به کاخ سفید اعلام کرد، علاقمند به گفتگو با مقامات تهران و دستیابی به توافقی بهتر است، در ماه‌های اخیر همواره از تهران خواسته آمادگی خود را برای مذاکره اعلام کند. رئیس‌جمهور آمریکا که به هنر معامله‌گری خود می‌بالد، بر خلاف باراک اوباما، همتای سابق خود، زمانی معامله می‌کند که طرف معامله پای میز مذاکره باشد و الگوی رفتاری او در مورد چین و کره شمالی، گواهی بر این مدعاست.

در آخرین اقدام، محمد جواد ظریف، به رغم اشاره وزیر خزانه‌داری آمریکا به احتمال تحریم او، درخواست ویزای آمریکا کرد و با دستور کاری که از آغاز روشن بود، ارتباطی با حضور در نشست توسعه پایدار سازمان ملل ندارد، راهی نیویورک شد. شاید در شرایط عادی، تحریم عالی‌ترین مقام جمهوری‌اسلامی و همه منصوبان او و همچنین قرار گرفتن وزیر امور‌خارجه در صف چهره‌های تحریم شده، تا مدت‌‌ها به پروپاگاندایی علیه ایالات متحده تبدیل می‌شد، اما در شرایط کنونی، ظریف ویزا با محدودیت تردد در نیویورک را غنیمت شمرد.

وزیر امور خارجه ایران در چهار روز گذشته، هیچ فرصتی را برای گفتگو با رسانه‌های آمریکایی به منظور نشان دادن تمایل به مذاکره از دست نداد. شاه بیت او هم لغو تحریم‌ها و آغاز گفتگو با آمریکا بود که از پیامد‌های جدی تحریم‌ها برای اقتصاد ایران حکایت دارد.

در نهایت ظریف در روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران یک پیشنهاد برای آمریکا روی میز گذاشت. او گفت، در صورتی که آمریکا تحریم‌ها را به طور دایمی لغو کند، تهران با بازرسی‌های ارتقاء یافته دایمی در تاسیسات هسته‌ای‌اش موافقت می‌کند. ظریف در ادامه گفت:«این عکس یادگاری(اشاره به ملاقات ترامپ و کیم جونگ اون) نیست. ایران به دنبال محتوی است و اقدامات قابل توجه دیگری هم می‌توان انجام داد».

شاید پیشنهاد ظریف برای تیم ترامپ که ادعای غنی سازی صفر در ایران را مطرح می‌کند، چندان جذاب نباشد، اما نشان‌ دهنده ورود تهران به مرحله چانه‌زنی برای دریافت امتیاز، پس از فرصت‌های از دست رفته قبل از تشدید تحریم‌ها است.

راه مذاکره و دستیابی به توافق احتمالی با توجه به سابقه بی اعتمادی‌های دوجانبه و اختلافات عمیق، طولانی و پر فراز و نشیب خواهد بود. اما تجربه برجام در پدید آوردن یک «تصویر مشترک» برای ایران و ایالات متحده موثر بوده و آن لزوم دستیابی به «توافقی دراز مدت» است. تصویری که می‌تواند زمینه را برای پرداختن به مشکلات ریشه‌دارتر در روابط دو کشور فراهم کند. چرا که توافقی دایمی با کشوری که ایران بر خلاف اصول دیپلماسی آن را دشمن دایمی خود می‌خواند، امکانپذیر نیست. 

امروز ترامپ در واشینگتن گفت، به توافقی صد ساله با ایران نیاز دارد. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در گفتگوی تلفنی با همتای فرانسوی‌اش، تاکید کرد راه حل‌های موقتی قابل قبول نیست و ظریف هم برای نخستین بار از توافق دایمی با آمریکا سخن گفت.