تحقیقات جدید روی موش‌ها نشان می‌دهد که داروهای خواب‌آور ممکن است عملکرد سیستم پاکسازی شبانه مغز را مختل کنند و به همین دلیل نمی‌توانند آن خواب باکیفیتی را که انتظار می‌رود، فراهم کنند.
به گزارش لایو‌ساینس، سلول‌های مغز مانند سایر سلول‌های بدن انبوهی از مواد زائد تولید می‌کنند که باید به طور منظم از بین بروند تا از انباشت آن‌ها و ایجاد آسیب جلوگیری شود. از جمله این مواد زائد، مولکول‌های سمی‌اند که با بروز اختلال‌های تخریب‌کننده نورون‌ها، مانند بیماری آلزایمر، مرتبطند.
این پاکسازی را به طور معمول، سیستم «گلیمفاتیک» (glymphatic) انجام می‌دهد که شبکه‌ای از تونل‌ها است که رگ‌های خونی مغز را احاطه کرده‌اند. این تونل‌ها حاوی مایعی بی‌رنگ به نام مایع مغزی‌نخاعی‌اند که مواد زائد را از سلول‌ها جمع‌آوری و از مغز خارج می‌کند. این مواد زائد در مرحله بعد، از طریق سیستم بزرگ‌تر دفع مواد زائد بدن، یعنی سیستم لنفاوی، پردازش و دفع می‌شوند.
سیستم گلیمفاتیک بدن همواره فعال است اما شواهد نشان می‌دهد که کاری اصلی این سیستم زمانی که ما خوابیم، انجام می‌شود. با وجود این، کارشناسان به طور دقیق نمی‌دانستد چه عاملی باعث فعال شدن و تحریک این فرایند در مغز می‌شود.
اکنون معلوم شده که فرایند پاکسازی گلیمفاتیکی، حداقل در موش‌ها، با یک ماده شیمیایی به نام نوراپی‌نفرین (که به آن نورآدرنالین هم می‌گویند) تحریک می‌شود. این ماده شیمیایی را ساقه مغز آزاد می‌کند و بیشتر به دلیل نقش آن در «سیستم مبارزه یا فرار»، واکنش فیزیولوژیکی که هنگام تهدید یا استرس در بدن فعال می‌شود، شناخته شده است.
نتایج مطالعه درباره نقش نوراپی‌نفرین در پاکسازی مغز روز چهارشنبه هشتم ژانویه در مجله سلول (Cell) منتشر شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در این مطالعه، اسکن‌های مغزی نشان دادند که در طول خواب عمیق‌ــ نوعی خواب با حرکت آرام چشم (non-REM) که زمانی اتفاق می‌افتد که از حالت بیداری به خواب می‌رویم‌ــ نوراپی‌نفرین به طور موجی و هر ۵۰ ثانیه یک‌بار، آزاد می‌شود.
این افزایش موقتی سطح نوراپی‌نفرین در مغز که در فواصل زمانی مشخص رخ می‌دهد، باعث می‌شود عروق خونی مغز منقبض شوند و جریان خون در آن‌ها کاهش یابد. این امر برای مایع مغزی‌نخاعی فضای بیشتری فراهم می‌کند تا راحت‌تر از تونل‌های سیستم گلیموفاتی اطراف مغز عبور و مواد زائد سلولی را جمع‌آوری کند. هنگامی که سطح نوراپی‌نفرین دوباره کاهش می‌یابد، سیستم به حالت اولیه برمی‌گردد تا برای شروع دوباره آماده شود و این چرخه چند ثانیه بعد تکرار می‌شود.
محققان در این مطالعه به موش‌ها یک داروی خواب مرسوم به نام زولپیدم (با نام تجاری آمبین) دادند و مشاهده کردند که این دارو آزادسازی نوراپی‌نفرین را تا ۵۰ درصد (نسبت به موش‌هایی که بدون دارو به خواب رفتند) کاهش داد و جریان مایع مغزی‌نخاعی از طریق سیستم گلیموفاتی به مغز را هم ۳۰ درصد کم کرد.
این یافته‌ها هنوز برای انسان تایید نشده‌اند، با این حال، مطالعات قبلی نشان داده‌اند که مغز انسان در خواب عمیق، نوسان‌های مشابهی در جریان خون و مایع مغزی‌نخاعی دارد که ممکن است عامل آن هم نوراپی‌نفرین باشد. بنابراین به نظر می‌رسد که شبکه‌های گلیموفاتی انسان نیز مشابه موش‌ها عمل می‌کنند.
این تحقیق نشان می‌دهد که اگرچه مصرف داروهای خواب مانند زولپیدم می‌تواند به افراد کمک کند سریع‌تر به خواب بروند، ممکن است ناخواسته کیفیت خواب فرد را کاهش دهند و احتمال دارد خطر ابتلا به بیماری‌ها را نیز بالا ببرند.
ناتالی هاگلند، سرپرست این تیم تحقیقاتی و دانشمند علوم اعصاب شناختی دانشگاه آکسفورد بریتانیا، می‌گوید: «داروهای خواب‌آور به‌طور کلی با مرگ‌ومیر بیشتر به هر علت و با زوال شناختی، ارتباط دارند. شواهد موجود هم نشان می‌دهد داروهای خواب احتمالا خوابی باکیفیت را برای شما فراهم نمی‌کنند.»
هاگلند افزود که محققان قصد دارند در آینده بررسی کنند آیا داروهای خواب بر فرایند پاکسازی شبانه مغز آثار بلندمدت هم به جا می‌گذارند یا خیر. اگر وجود چنین تاثیری اثبات شود، دانشمندان باید به فکر تولید داروهای خواب جدیدی باشند که سیستم گلیموفاتی را مختل نکنند.
